✓ جرم زمین خواری از منظر حقوق کیفری

به تصرف اراضی دولتی و البته شخصی از جانب افراد یا مراجعی که با بهره‌گیری از نفوذ و روابط خویش در دستگاه‌های گوناگون اداری و یا با شناخت خلأهای قانونی به سوء‌استفاده ملکی مبادرت می‌ورزند، زمین خواری می‌گویند.

ضمن مقررات موضوعه ما جرمی تحت عنوان زمین خواری وجود ندارد. حال غالباً به عنوان تصرف کردن مطرح شده و چنانچه از مصادیق کلاهبرداری باشد مرتکب براساس قانون مجازات خواهد گردید. قطعاً که ما بارها و بارها در بطن رسانه‌ها در ارتباط با زمین خواری مطالبی را شنیده‌ایم. منتهی قانون‌گذار در ارتباط با این موضوع قانونی را وضع ننموده است و این مسئله نیازمند برخی از پیگیری‌ها است.

به عبارتی می‌توان چنین بیان نمود که؛ تصرف غیرقانونی اراضی شخصی و دولتی را به عنوان «تصرف عدوانی» جرم تلقّی نموده و برای آن مجازات در نظر انگاشته است. بنابراین می‌توان چنین گفت که؛ تغییر کاربری و تصرف اراضی دولتی در زبان عامیانه به زمین خواری شهرت داشته منتها در بطن قانون تعریف معینی برای آن نیست.

» ارتباط زمین خواری با تصرف عدوانی؛

جرم تصرف عدوانی، تسلط بر مال دیگری به گونه‌ی ناحق را می‌گوید. در ماده‌ی ۶۹۰ قانون مجازات اسلامی به این موضوع پرداخته شده است. جرم تصرف عدوانی یک جرم مستمر است و عبارت می‌باشد از؛ بیرون آمدن مال از اختیار مالک یا قائم مقام قانونی وی بدون رضایت او یا بدون وجود جواز قانونی. بنابراین عدم رضایت مالک یا فقدان اجازه قانونی وی منجر به تحقق عدوان می‌شود. بازگرداندن زمین‌های غیرقانونی، مراتع و جنگل‌ها که یک مال متعلق به دولت است، منجر به تحقق جرم تصرف عدوانی خواهد شد.

• براساس ماده‌ی ۳۰۸ قانون مدنی؛

«غصب استیلا بر حق غیر است به نحو عدوانی. اثبات ید بر مال غیر بدون مجوز هم در حکم غصب است.»

• براساس ماده‌ی ۱۵۸ قانون آیین دادرسی مدنی؛

«ادعای متصرف سابق مبنی بر این‌که دیگری بدون رضایت او مال غیرمنقول را از تصرف وی خارج کرده و اعاده تصرف خود را نسبت به آن مال درخواست می‌نماید.»

از این جهت فقدان رضایت مالک یا عدم اجازه قانونی او منجر به عدوانی خواهد شد. معنای عدوانی ضمن ماده‌ی ۱۵۸ قانون آیین دادرسی مدنی به این حالت است که متصرف لاحق با قهر و غلبه همراه با خشونت یا بدون حضور متصرف اسبق و ظاهراً با صلح و سازش مال غیرمنقول را تصرف نماید. صرف فقدان رضایت متصرف اسبق و احراز آن جهت اقامه کننده دعوی تصرف کافی دانسته شده است.

» تعریف زمین خواری در قانون مجازات اسلامی؛

• براساس ماده‌ی ۶۹۰ قانون مجازات اسلامی؛

هرکس به وسیله‌ی صحنه‌سازی از قبیل؛ پی‌کنی، دیوارکشی، تغییر حد فاصل، امحای مرز، کرت‌بندی، نهرکشی، حفر چاه، غرس اشجار و زراعت و امثال آن به تهیه آثار تصرف در اراضی مزروعی اعم از کشت شدت یا در آیش زراعی، جنگل‌ها و مراتع ملّی شده، کوهستان‌ها، باغ‌ها، قلمستان‌ها، منابع آب، چشمه‌سارها، انهار طبیعی و پارک‌های ملّی، تأسیسات کشاورزی و دامداری و دامپروری و کشت و صنعت و اراضی موات و بایر و سایر اراضی و املاک متعلق به دولت یا شرکت‌های وابسته به دولت یا شهرداری‌ها یا اوقاف و همچنین اراضی و املاک و موقوفات و محبوسات و اثلاث باقیه که برای مصارف عام‌المنفعه اختصاص یافته یا اشخاص حقیقی یا حقوقی به منظور تصرف یا ذی‌حق معرفی کردن خود یا دیگری، مبادرت نماید.

یا بدون اجازه سازمان حفاظت محیط زیست یا مراجع ذی‌صلاح دیگر مبادرت به عملیاتی نماید که موجب تخریب محیط زیست و منابع طبیعی گردد یا اقدام به هرگونه تجاوز و تصرف عدوانی یا ایجاد مزاحمت یا ممانعت از حق در موارد مذکور نماید به مجازات یک ماه تا یک سال حبس محکوم می‌شود.

دادگاه مؤظف است حسب مورد رفع تصرف عدوانی یا رفع مزاحمت یا ممانعت از حق یا اعاده وضع به حال سابق نماید.

• تبصره یک)

رسیدگی به جرائم فوق‌الذکر خارج از نوبت به عمل می‌آید و مقام قضایی با تنظیم صورتمجلس دستور متوقف ماندن عملیات تجاوز را تا صدور حکم قطعی خواهد داد.

• تبصره دو)

در صورتی‌که تعداد متهمان سه نفر یا بیشتر باشد و قرائن قوی بر ارتکاب جرم موجود باشد قرار بازداشت صادر خواهد شد. مدعی می‌تواند تقاضای خلع ید و قلع بنا و اشجار و رفع آثار تجاوز را بنماید.

» روش ارتکاب به جرم زمین خواری؛

زمین خواران شیوه‌ی گوناگونی را جهت ارتکاب به جرم زمین خواری به کار می‌گیرند. در این میانه‌ها تجاوز مستقیم به اراضی ملّی و بستر رودخانه و تخریب آن‌ها است. البته که اقدامات قانع کننده‌ای در ارتباط با این شیوه از جانب مقامات ذی‌صلاح انجام شده است. شاید به همین دلیل است که تا حدودی جرم زمین خواری تحت کنترل قرار گرفته است.

جعل اسناد مالکیت به واسطه‌ی قولنامه و وکالت‌نامه مجعول، بهره‌گیری از اسناد فاقد ارزش و اعتبار فروش اراضی ملّی یا دولتی از جمله شیوه‌های ارتکاب جرم زمین خواری محسوب می‌شود. گاهاً امکان دارد که زمین خوار از ابزارها و روش‌های قانونی استفاده بنماید. در این روش مرتکب سعی می‌کند به واسطه‌ی اعمال غیرقانونی و به صورت نامشروع، اراضی را به دست بیاورد. حال به هنگامی‌که وی مرتکب جرایم مختلف شود. از سویی از ابزارهای غیرقانونی بهره گیرد و هم از قانون سوء‌استفاده کند. مرتکب زمین خواری شده و نهایتاً منجر به تحصیل اراضی دولتی و ملّی می‌گردد.

» زمین خواری یک جرم مستمر است!

در واقع جرم زمین خواری به جرمی مستمر اطلاق می‌شود که بر اثر آن شخص، محکوم به حبس تعزیری از یک ماه الی یک سال می‌شود. از موارد دیگری که منجر به تحقق این جرم می‌شود می‌توانیم به؛ بازگرداندن زمین‌های غیرقانونی، جنگل‌ها و مراتع اشاره کنیم. چرا که این موارد در حکم اموال متعلق به دولت است.

» تشدید جرم زمین خواری؛

بعضی از عوامل به چَشم می‌خورند که منجر به تشدید اقدام افراد به جرم زمین خواری می‌شود. ما از جمله آن را می‌توانیم در کم کاری ضابطان کشور بر امر نظارت بر اراضی ملّی و منابع طبیعی خلاصه نماییم‌.

» رو در رو شدن با جرم زمین خواری؛

بله، موضوع مبارزه با جرم زمین خواری اهمیت بسیاری دارد. چرا که این جرم لحظه به لحظه در حال افزایش است. مهم‌ترین اقدامات در این راستا را می‌توانیم در بازنگری مجدد ضمن قانون مجازات اسلامی خلاصه نماییم. به گونه‌ای که ماده‌ای البته با ضمانت اجرای شدید بدین موضوع اختصاص داده شود. ولی تا به حال نمایندگان موضوعی را جهت این خلأ قانونی طرح ننموده‌اند.

همچنین نیاز می‌باشد که عوامل دولتی و قضایی رسیدگی کننده با بیشتر شدن دقّت و حساسیت خویش و افزایش مقدار تخصص و اطلاعات از جرم زمین خواری پیش‌گیری نماید. دستگاه‌های اجرایی و مسئولان رسیدگی کننده اخذ عنوان عضو شورای حفظ حقوق بیت‌المال بر فرآیند رسیدگی به اقدامات کمیسیون‌های ماده واحده قانون تعیین تکالیف اراضی اختلافی موضوع ماده‌ی پنجاه و شش قانون جنگل‌ها کشور نظارت نمایند. این شعب را تخصصی و از قضات مجرب و متبحر بهره گیرند. با این عملیات امکان تحصیل احکام به واسطه‌ی زمین خواران که اقدام آن‌ها ناشی از ضعف و کاستی عوامل رسیدگی کننده است، از میان می‌رود.