یکی از مهم ترین افرادی که بر اساس سلسله مراتب مقامات قضایی در دادسراها کار می‌کند، دادیار است. دادیار وظایف مهمی در پیگیری پرونده های کیفری و تحقیقات مقدماتی به عهده دارد. آنها در اعمال وظایف و اختیارات خود، تابع نظر مقامات بالاتر مثل دادستان ها می باشند. در این مقاله به بررسی نقش دادیاران در دادسرا و بررسی وظایف آنها در سیستم قضایی می‌پردازیم.

دادیار کیست؟

بعد از اینکه جرمی گزارش می‌شود، دادسرا وظیفه رسیدگی و انجام تحقیقات مقدماتی را بر عهده دارد. افراد مختلفی در دادسرا برای انجام اینگونه وظایف فعالیت می کنند. همه افرادی که در دادسرا مشغول به فعالیت هستند، تحت نظارت رئیس دادسرا یعنی دادستان عمل می‌کنند. بعضی از این اشخاص گوشه از وظایف دادستان را انجام می دهند و برخی دیگر وظایف خاص خودشان را دارند. برای مشخص کردن حوزه وظایف این افراد باید به سلسله مراتب قضایی در دادسرا، به عنوان یک نهاد حقوقی، توجه کرد. 

یکی از مقاماتی که در دادسرا فعالیت می‌کنند، دادیارها هستند. آنها معمولا قضات تازه کار هستند و در پایین ترین سطح سلسله مراتب مقامات قضایی دادسرا قرار می‌گیرند. درصورتی که آنها دستور دادستان را داشته باشند، می‌توانند به انجام برخی امور بپردازند.

دادیار یکی از مقامات دادسرا است. آنها معمولا قضات جوان و تازه کار هستند. در واقع، دادیاران برای کمک به دادستان، یک سری از وظایف او را از جمله امور سرپرستی ، تحقیقات مقدماتی و اجرای احکام را انجام می‌دهند. البته آنها درصورتی می‌تواند این امور را از جانب دادستان انجام دهد که از طرف دادستان به او اجازه داده شود. این دسته از قضات گاهی می‌توانند با دستور دادستان، از کیفرخواست نیز دفاع کنند.

خصوصیات دادیار چیست؟

برای اینکه قضات بتوانند به عنوان دادیار جذب قوه قضائیه شوند، باید خصوصیاتی داشته باشند. ویژگی های مهم دادیارها عبارت اند از:

داشتن قطعیت: یک قاضی نباید احساساتی باشد و باید در اجرای قانون از خود قاطعیت نشان دهد.

مدیر و مدبر بودن: دادیارها یکی از واحد های دادسرا را اداره می کنند. آنها باید بتوانند شرایط پرونده ها و دادسرا را کنترل نمایند.

داشتن قدرت تجزیه و تحلیل پرونده: این گروه از مقامات قضایی باید بتوانند درست و غلط را در مرحله ابتدایی رسیدگی تشخیص دهند.

پایبندی به قانون و نفوذ ناپذیری: متهمان و شاکیان گاهی سعی می‌کنند با دادن رشوه به دادیارها رای دادسرا را تغییر دهند. اما این مقام قضایی باید از این کار جلوگیری کند و در برابر وسوسه ها نفوذ ناپذیر باشد.

با صبر و حوصله بودن: در دادسرا‌ها عمدتا دعوا و زد و خورد هایی حادث می‌شود. دادیاران باید این مسائل را به عنوان بخشی از حرفه خود بپذیرند و با بردباری با مسائل برخورد کنند. 

وظیفه دادیار در دادسرا چیست؟

بعد از اعلام یک جرم، پرونده جهت انجام تحقیقات مقدماتی به دادسرا ارجاع داده می‌شود. طبق قانون آیین دادرسی کیفری به منظور کشف جرم، انجام تحقیقات و حفظ حقوق عمومی متهم و شاکی باید در حوزه قضایی هر شهرستان، دادسرای عمومی و انقلاب و دادسرای نظامی وجود داشته باشد. 

دادیاران 4 وظیفه مهم را در دادسرا بر عهده دارند:

1- دادیارها باید عنوان مجرمانه‌ی جرم را درست تشخیص دهند. برای مثال بین توهین عادی و توهین به مقامات دولتی تفاوت وجود دارد. اگر آنها نتوانند عنوان مجرمانه را به درستی مشخص کنند حق متهم ضایع می‌شود. در نتیجه، کشف جرم و دلایل و اوصاف وقوع آن اولین وظیفه دادیار در دادسرا است. این مقام وظیفه ندارد تا به طرفین دعوی، وکیل کیفری یا وکیل پزشکی آنها مشاوره حقوقی دهد.

2- وظیفه بعدی آنها صدور قرار تعقیب و اقامه دعواست. براساس ماده ۳ قانون اصلاحی تشکیل دادگاه عمومی و انقلاب همه‌ی قرارهای صادره از جانب مقام دادیاری باید با موافقت دادستان باشد. اگر بین دادستان و شعبه دادیاری اختلاف نظر باشد، نظر دادستان مقدم است.

3- وظیفه سوم این مقامات، بررسی جنبه‌ی حق‌الهی جرایمی است که شاکی از جنبه حق الناسی آن گذشت می‌کند. در این موارد است که شاید، مجازات تعزیری جرم به واسطه گذشت شاکی حذف شود اما مجازات حدی آن باقی است.

4- انجام امور مربوط به سرپرستی و اجرای احکام نیز تحت نظر دادستان توسط دادیاران انجام می‌شود.

انواع دادیار:

به طور کلی طبق قانون 6 نوع مقام دادیاری داریم:

1.دادیار ارجاع: یکی از اختیارات قانونی دادستان تعقیب مسائل و جرایم کیفری است. دادیارانی که به نمایندگی از دادستان انجام تعقیب را به عهده می گیرند «دادیار ارجاع» نام دارند.

2.دادیار اظهار نظر: یکی دیگر از وظایف دادستان اظهارنظر در مورد قرارهای صادره از طرف دادیاران و بازپرس می باشد. دادستان می‌تواند یک قاضی با تجربه را جهت انجام این امر از سوی خود تعیین نماید که به او «دادیار اظهار نظر» می‌گویند.

3.دادیار تحقیق: قانون، به معاونین دادستان یا دادیاران اجازه داده در صورت ارجاع دادستان یا در غیاب وی عهده دار انجام برخی از وظایف دادستان باشند. مثلا در جرم کلاهبرداری، انجام تحقیقات در دادسرا به عهده وکیل دادگستری یا شاکی نیست. این کار را یک قاضی که شعبه دادیاری را اداره می‌کند انجام خواهد داد.

4.دادیار ناظر زندان: موافقت با پیشنهاد و آزادی مشروط زندانیان، مرخصی زندانیان، بررسی شایستگی آنها در بهره مندی از عفو، از وظایف دادستان است. در برخی موارد «دادیارهای ناظر زندان» نماینده دادستان در انجام این اختیار قانونی هستند.

5.دادیار اجرای احکام کیفری: این قضات، نماینده دادستان در امر اجرای احکام می‌باشند.

6.دادیار نماینده دادستان در دادگاه: دادستان مکلف است در جلسات دادگاه حاضر شود یا نماینده خود را جهت حضور معرفی نماید. به دلیل حجم زیاد پرونده های کیفری، حضور وی همیشه میسر نیست. بنابراین، دادستان می تواند یک یا چند نفر از دادیاران را برای شرکت در جلسات و دفاع از کیفرخواست به دادگاه معرفی کند.

ارتباط دادیار و دادستان

وظایف دادیارها، همان اختیارات قانونی دادستان است. درنتیجه، دادیاران فقط در حدود اذن و دستوری که از  دادستان دارند اجازه فعالیت قانونی دارند. همانطور که گفته شد در صورت اختلاف نظر این قضات با دادستان، نظر دادستان ملاک عمل قرار می‌گیرد. دادیاران طبق قانون اجازه مخالفت با مقام بالاتر را ندارند.

تفاوت دادستان و بازپرس و دادیار

 تفاوت این سه مقام قضایی را باید در سلسله مراتب قضایی و وظایف و اختیارات آنها جستجو کرد. رئیس دادسرا، دادستان است. او بالاترین مقام این نهاد قضایی به حساب می‌آید. بازپرس در دادسرای دو جایگاه اداری و قضایی دارد. بازپرس و دادیارها از گروه ضابطین دادگستری محسوب می‌شوند. هر دو در انجام تحقیقات مقدماتی و مراحل ابتدایی در دادسرا فعالیت می‌کنند. اما مقام قضایی بازپرس بالاتر بوده و همچنین برخلاف دادیاران بازپرس می‌تواند به کشف جرم بپردازد. بازپرس وظایف مستقلی از دادستان دارد.

مقایسه وظایف بازپرس و دادیار

بازپرس و دادیار هر دو مقام قضایی هستند. هر دوی آنها وظیفه انجام رسیدگی و تحقیقات در مورد شکایت و پیگیری متهمان را انجام می‌دهند. اما نقش بازپرس و دادیارها تفاوت هایی باهم دارد. طبق بند ز ماده ۳ قانون اصلاحی تشکیل دادگاه عمومی و انقلاب همه قرارهای دادیارها باید با موافقت دادستان صادر شود و در شرایطی که بین دادستان و دادیاران اختلاف نظری به وجود آید، نظر دادستان اولویت دارد. پس دادیاران باید از نظر دادستان پیروی کند.

اما اگر بین دادستان و بازپرس اختلافی به‌وجود آید، و دادستان تحقیقات را ناقص ببیند و درخواست تکمیل تحقیقات را بکند، بازپرس وظیفه دارد تحقیقاتی که مورد نظر دادستان است را انجام دهد. اگر بازپرس قرار بازداشت موقت متهم را صادر کند و دادستان مخالف باشد، نظر دادستان ارجحیت دارد. اما در بقیه موارد اگر میان آن ها اختلاف باشد، مرجع حل اختلاف دادگاه خواهد بود و نظر دادستان یا بازپرسی که میانشان اختلاف است بدون رای دادگاه اجرا نمی‌شود. مثل اختلاف در صدور قرار منع تعقیب. بنابراین بازپرس دارای یک استقلال در وظایف و اختیارات قانونی است. در حالی که وظایف دادیاری کاملا وابسته به دستور دادستان است و نمی‌تواند خلاف دستور این مقام قضایی عمل کند.

تفاوت شعبه بازپرسی و دادیاری چیست؟

طبق ماده ۹۲ آیین دادرسی کیفری اصل بر این است که تحقیقات مقدماتی تمام جرایم را بازپرس پرونده انجام بدهد . اما این تحقیقات به دادیار‌ها نیز در ماده ۳۰۲ همان ماده اعطا می‌شود و تفاوت های را بین شعب دادیاری و بازپرسی به وجود می‌آورد. این اختلاف در نوع پرونده‌هایی است که به این شعبات ارجاع می‌شود. پرونده‌هایی با جرایم دارای مجازات سنگین‌تر مثل قتل به شعبه بازپرسی و پرونده‌هایی با جرایم دارای مجازات سبک‌تر مثل سرقت ساده به شعبه دادیاری ارسال می‌شوند. پس اصلی ترین تفاوت دادیاری و بازپرسی در صلاحیت محدودتر دادیار در انجام وظایف است.

مراحل ارجاع شکایت به دادیاری چگونه است؟

از آن‌جایی که رسیدگی به شکایات از وظایف دادستان است و به دادیاران تفویض می‌شود، منطقی است که جرایمی با مجازات‌های سبک‌تر به شعبه‌های دادیاری ارجاع شود. پس از ارجاع پرونده‌ها به دادیاری، همه تصمیمات دادیار زیر نظر دادستان انجام میگیرند. دادیاران باید در برابر دادستان پاسخگو باشند و طبق دستورات او در حدود تفویض اقدام نمایند. بر اساس بند ح  ماده ۳۹ همه تصمیمات دادیارها باید با موافقت و جلب نظر دادستان هماهنگ شود. در شرایطی که اختلاف میان آن دو واقع شود دادیارها باید طبق نظر دادستان عمل کنند و در این مورد شکی وجود ندارد.

موسسه حقوقی سروش عدل با در اختیار داشتن بهترین گروه از وکیل حرفه ای آماده پاسخگویی به سوالات شماست. شما می توانید از طریق مشاوره با وکیل موسسه ما پرونده های حقوقی خود را دنبال کنید.