داوری داخلی
داوری حل وفصل اختلافات توسط شخصی یا اشخاص ثالثی است که صلاحیت خود رابرای رسیدگی به اختلافات کسب میکنند. که به این شخص یا اشخاص ثالث داور می گویند یکی از روش‌هایی که از قدیم در خصوص حل اختلاف مورد استفاده قرار می‌گرفته، مراجعه به دادگستری است. در کنار این روش، امروزه یکی ازراه های حل و فصل اختلافات در دعاوی، به خصوص دعاوی تجاری و سرمایه گذاری، استفاده از شرط داوری است. داوری داخلی چیست؟چه کاربردی داد ؟که دراین مطلب به نکات آن میپردازیم با مرکز حقوقی و داوری سروش عدل همراه باشید.
داوری داخلی چیست؟
وقتی موضوع مورد اختلاف طرفین داوری منحصرا به یک حاکمیت(کشور) مرتبط است. مهم نیست که اجرای رأی داور یا داوران در نهایت به خارج از سرزمین تحت حکومت کشوری کشانده شود. مثلا در یک دعوی ارجاع شده به داوری در آلمان بر سر خرید اجناس درآلمان برای استفاده در این کشور داوری داخلی برای کشور آلمان است. حتی اگر به سبب وجود اموال بلژیک در کشور خودش، مدعی آلمانی ناچار نبود رأی داوری را برای اجرا در دادگاه های بلژیک مطرح کند.
در تعیین خصیصه داخلی یک داوری، تابعیت طرفین نقشی ندارد. بنابراین، حتی یک داوری میان یک دولت خارجی و یک تبعه داخلی ممکن است جنبه ی داخلی داشته باشد. در تعریف حقوقی داوری داخلی بند ت ماده 1 آیین نامه نحوه ارائه خدمات مرکز داوری اتاق ایران در مورد حل و فصل اختلافات تجاری داخلی و بین المللی مقرر می کن: «داروی تجاری داخلی، عبارت است از حل اختلافات و دعاوی راجع به روابط و معاملات تجاری بین اشخاص حقوقی یا حقیقی که در زمان انعقاد موافقت نامه داوری به موجب قوانین ایران، تبعه ایران باشند».
اقسام داوری
یکی از مهم‌ترین این تقسیمات، تقسیم داوری به دو دسته‌ی داخلی و خارجی است. منظور از داوری داخلی، داوری در داخل کشور میان اتباع همان کشور و بر اساس قوانین داخلی آن کشور است و منظور از داوری خارجی، جایی است که طرف اختلاف یک تبعه‌ی خارجی باشد. در این قسمت دو نوع داوری مورد بررسی قرار می‌گیرد:
داوری خاص
داوری خاص (موردی) که در آن از هیچ سازمان یا نهادی برای انجام داوری تحت اداره و نظارت آن استفاده نمی‌شود و طرفین اختلاف با تشکیل یک داوری مخصوص به خود، قواعد رسیدگی آنرا مشخص و تعریف میکنند و پس از رسیدگی به موضوع اختلاف با صدور رأی داوری، داوری منحل می‌شود. بنابراین داوری خاص (موردی) جهت حل و فصل یک ترافع و یک موضوع اختلافی خاص تشکیل می‌گردد و بعد از رسیدگی، مأموریت داوران که علی الاصول از جانب طرفین تعیین می‌گردند، خاتمه می‌یابد.
در این نوع از داوری طرفین باید تمام جزئیات داوری از جمله تعداد داوران، قانون حاکم بر داوری، نحوه انتصاب داوران و غیره را مشخص کنند. کم شدن هزینه‌های اداری و تسریع در رسیدگی از دلایل استقبال اشخاص از داوری موردی است.
داوری نهادی
داوری نهادی (سازمانی) که در آن از سازمان و تشکل ویژه‌ای برای انجام داوری بهره گرفته می‌شود یعنی تحت نظارت سازمان یا مؤسسه خاصی که به تسهیل امر داوری می‌پردازد، صورت می‌گیرد. این نوع داوری پدیده‌ای ضروری برای مدیریت داوری است و چون از آیینی مناسب و مدیریتی سالم برخوردار است، میتواند در حل و فصل اختلافات تجاری نقش مؤثرتری ایفا کند.
اصولاً داوری سازمانی در چارچوبی خاص و با ماهیتی قراردادی فعالیت می‌کند. که در آن سازمان داوری، داور و اطراف دعوا در مقابل هم حقوق و تعهداتی دارند. لازم نیست که مراحل دادرسی موردی کاملاً جدا از داوری سازمانی باشد. معمولا تعیین یک داور واجدشرایط میتواند طرفین را به توافق برساند که از یک موسسه داوری تخصصی به عنوان مقام نصب کننده داور استفاده کنند. علاوه بر این، طرفین ممکن است تصمیم بگیرند که در هر زمان از داوری موردی به داوری سازمانی تغییر رویکرد دهند.
اتاق بازرگانی بین‌المللی
اتاق بازرگانی بین‌المللی یکی از بزرگ‌ترین و مهم‌ترین سازمانهای داوری در جهان است. و نقش قابل توجهی در ترویج داوری در زمینه حل و فصل اختلافات بازرگانی بین‌المللی داشته است. این اتاق در سال ۱۹۱۹ تأسیس گردید و یک تشکل خصوصی و غیردولتی است و مقر آن در پاریس می‌باشد. و از آن زمان به بعد شهرت جهانی روزافزون خود در سایه تجربه و تخصصی که در جریان فیصله دادن بیش از ۸۰۰۰ دعوی در موضوعات مختلف تجارت بین‌المللی کسب کرده است.
انواع داوری در حقوق داخلی ایران
داوری برحسب نوع آن که ناشی از اراده و خواست اطراف دعوا باشد یا به تشخیص و تصمیم دادگاه به داوری اختیاری و داوری اجباری تقسیم می شود.
داوری اختیاری
آن است که طرفین دعوا یا قرارداد به اختیار و تصمیم خود موضوع اختلاف و یا موضوعی که در آینده احتمال تحقق اختلاف در آن میرود را به داورانی جهت حل و فصل موضوع ارجاع دهند. پس در این نوع داوری طرفین با توافق و تراضی یکدیگر منازعه و اختلاف خود را خواه در دادگاه طرح شده باشد یا نه و در صورت طرح در هر مرحله ای از رسیدگی باشد به داوری یک یا چند نفر ارجاع می دهند.
داوری اجباری
گاهی اوقات، دادگاه باید طرفین اختلاف یا دعوا را به داوری ارجاع دهد. که در این صورت داوری اجباری است. و در این موارد نمی‌توان بدون در نظر گرفتن رای داور، رای صادر کرد.
موارد داوری اجباری:
داوری اجباری نیز به دو نوع تقسیم می‌شود گاهی اوقات شرط داوری در قرارداد، اجباری است و بسته به الحاقی بودن قرارداد، حتما باید برای حل اختلافات به داوری مراجعه کرد و حالت اجباری دارد. ولی گاهی اوقات نیز بدون اینکه قرارداد یا شرط داوری در کار باشد، قانون‌گذار، حل اختلافات پیش آمده را به عهده داوری می‌گذارد. بنابراین داوری اجباری به دو نوع اجباری قراردادی و اجباری غیرقراردادی تقسیم می‌شود.
داوری اجباری مطلق:
که در این داوری، دادگاه باید طرفین دعوا و اختلاف را به داوری ارجاع دهد.
داوری اجباری نسبی:
که در این داوری، دادگاه باید دعوای مذکور را به داوری ارجاع دهد. به عنوان مثال برای داوری اجباری در قوانین ایران می‌توان به دعوای طلاق اشاره کرد.
داوری قراردادی و داوری قانونی
داوری قراردادی داوری است که منشا الزام طرفین به مراجعه به داوری، قرارداد طرفین است. مانند داوری موضوع قانون آیین دادرسی مدنی؛ مقصود از قرارداد اعم است از شرط رجوع به داور یا قرارداد. همچنین ممکن است توافق به مراجعه به داوری پیش از بروز منازعه صورت پذیرد یا اینکه پس از وقوع اختلاف به عمل آید. داوری قانونی به داوری گفته می شود که دارای منشا قانونی است. بدین معنا که قانون، داوری را مرجع حل و فصل اختلافات قرار داده است. این نوع داوری حالت اجباری داشته و طرفین ناچارند جهت رفع منازعه ابتدائاً به داوری رجوع کنند. در داوری قانونی، اصولاً مراجعه به داوری قبل از بروز اختلاف مقرر می شود.
داور، به عنوان شخصی که قرار است بین طرفین قضاوت کند، چه اوصافی دارد؟
- استقلال و بی طرفی داور
- داوری شخص حقوقی
- نمایندگی یکی از طرفین
- ذکر مشخصات داور و پرهیز از ابهام کامل
- تابعه داور
- تجربه و مهارت
سخن آخر
حقوقدانان در تعریف مفهوم داوری، آن راارجاع اختلاف به شخص ثالث منتخب طرفین دانسته‌اند که این اختلاف از طریق صدور حکم داوری پس از استماع دعوای مطرح شده توسط طرفین، حل‌وفصل می‌شود. در حقیقت می‌توان داوری را فنی دانست که هدفش حل‌وفصل مسئله‌ای مربوط به رابطه بین دو یا چند شخص است. این حل‌وفصل اختلاف توسط یک یا چند شخص دیگر با عنوان داوریا داوران انجام می‌شود که اختیار خود را از یک قرارداد خصوصی کسب میکنند و در نهایت بر اساس و پایه همان قرارداد رأی خود را صادر میکنند و در این مورد دولت وظیفه‌ای را به آن‌ها محول نکرده است.
تعریف دیگری که از داوری مطرح شده است، حل‌فصل خصومت بین طرفین توسط یک یا چند فرد غیرقاضی و بدون انجام تشریفات رسمی رسیدگی است.
مرکز حقوقی وداوری سروش عدل
