✓ عقد صلح چیست؟

صلح در معنای لغوی عبارت است از؛ توافق، آشتی و سازش.‌ ضمن حقوق و مقررات موضوع عقد صلح از جمله عقود معین به شمار می‌رود. عقود معین بدان دست از عقودی اطلاق می‌شود که شرایط و اوصاف آن در قانون آمده است. قانون‌گذار تعریفی از عقد صلح بیان ننموده است و تنها در ماده‌ی ۷۵۲ قانون مدنی بدان اشاره شده است. حال بعد از آن و ضمن مواد ۷۵۳ الی ۷۷۰ قانون مدنی به توضیح شرایط و خصوصیات این عقد مبادرت ورزیده‌اند.

در اجتماع گاهاً اشخاص دعاوی خود را به واسطه‌ی صلح در دادگاه یا دفتر اسناد رسمی یا به حالت عادی به اتمام می‌رسانند. گاهی هم امکان دارد از آن به عنوان جایگزین برای دیگر عقود استفاده شود. بهره‌گیری از عقد صلح تحت عنوان جانشین دیگر عقود معین همانند؛ بیع، مزیت‌ها و معایب بسیاری دارد. گاهاً توسط این عقد می‌توان از شروط بسیار و دشوار دیگر عقود چون بیع رهایی پیدا کرد. گاهی هم عامه بدون آن‌که حتی بدانند از حقوق و مزیت‌های که برای دیگر عقود در نظر انگاشته می‌شود، منع می‌گردند. بهتر است در طول متن خود مدّت زمان بیشتری را به پاسخ سؤال « عقد صلح چیست؟ » اختصاص بدهیم.

» انواع گوناگون صلح

ضمن قانون مدنی ایران عقد صلح به دو بخش قسم‌بندی شده است؛

• صلح در راستای رفع تنازع

صلحی می‌باشد که در آن دوطرف دعوا با همدیگر تراضی می‌نمایند و به دعوای خود پایان می‌دهند.

• صلحی که به انعقاد معامله ختم می‌گردد

این صلح هم عقدی است که می‌تواند جانشین عقود دیگری چون؛ بیع، اجاره، هبه، عاریه، ابراء گردد. گرچه که شرایط و احکام خاص آن معامله را ندارد. هم این که در بیع برای شریک حق شفعه به چشم می‌خورد ولی در صلح چنین امر ممکن و میسر نخواهد بود. حتی چنانچه که در مقام بیع انجام شده باشد.

» صلح محاباتی

صلح محاباتی بدان دست از صلح‌ها اطلاق می‌گردد که بلاعوض باشد و یا آن‌که عوض آن به مقداری باشد که ارزش آن برابر با مال مورد صلح نباشد. به عنوان نمونه؛ فردی ملک خود را در مقابل دریافت پنجاه هزار تومان به شخصی دیگر صلح می‌نماید.

» صلح عمری

داخل قانون مدنی در ارتباط با صلح عمری چندان سخنی به میانه‌ها نیامده است. ولی در ماده‌ی ۴۱ این قانون، عمری به معنی حق انتفاعی می‌باشد که بنابر آن عقدی از جانب مالک برای فرد به مدّت زمان عمر مالک یا فرد ثالثی که می‌تواند فرد منتفع هم باشد، تشکیل می‌شود. به عنوان نمونه؛ فرد در قالب عقد صلح ملکی را به فرزند خود واگذار می‌نماید. ولی در این بینابین برای خود یا همسر خود و یا والدینش حق انتفاع عمرا در نظر می‌گیرد. بدین شکل که تا به هنگامی‌که زنده هستند بتوانند از ملک بهره گیرند. ولی مالکیت برای فرزند خواهد بود. حال چنانچه که این ملک به مرحله‌ی فروش رسد، حق انتفاع عمرا برای فردی که حق عمری برای وی می‌باشد به تداوم خود ادامه می‌دهد.

» صلح خیاری

صلح خیاری به صلحی گفته می‌شود که در آن برای مصالح «برای فردی که مال خود را صلح می‌نماید» امکان فسخ معامله یا به هم زدن آن وجود داشته باشد. مدّت هنگامی‌که مصالح امکان فسخ عقد صلح را خواهد داشت می‌تواند مدّت زمان مشخص چون؛ دو سال باشد. از سویی هم می‌تواند مدّت عمر متصالح و یا شخص ثالث باشد. به گونه‌ای که اگر متصالح «فردی که مال بدو صلح شده است» یا ثالثی که مشخص شد، از دنیا برود، عقد صلح باطل گردد.

» صلح معوض و غیرمعوض

صلح معوض بدان دست از صلح‌هایی اطلاق می‌شود که حاوی عوض است. یعنی در برابر مالی که صلح می‌شود متصالح میبایست وجه معینی را به مصالح تأدیه بنماید.در واقع صلحی می‌باشد که به حالت بلاعوض به انعقاد می‌رسد. یعنی آن‌که متصالح در برابر مالی که بدیشان صلح شد یا عوضی را تأدیه نمی‌نماید. یا آن‌که عوض پرداختی بسیار ناچیز خواهد بود.

» شرایط صحت و درستی عقد صلح

عقد صلح چون دیگر عقود دارای برخی شرایط است که در این قسمت کوتاه نگاهی به هریک خواهیم داشت؛

• طرفین عقد صلح می‌باید اهلیت در به انجام رساندن معامله و همچنین اهلیت در تصرف مال موضوع صلح داشته باشند. یعنی میبایست عاقل و بالغ و نهایتاً رشید باشند.
• انعقاد این عقد نباید به صورت صوری و در راستای فرار از دین باشد.
• فرد میبایست مالک مالی باشد که صلح می‌نماید. از این جهت صلح اموال بدون صاحب و نیز صلح اموال دولتی ممکن نخواهد بود.
• صلح به هنگامی صحت و سقم دارد که نسبت به فرد متصالح و نیز نسبت به مالی که صلح می‌گردد، خطایی اتفاق نیفتاد.

» صلح نامه

در واقع صلح نامه سند و نوشته‌ای می‌باشد که ضمن آن فرد مصالح، مال خویش را به متصالح صلح می‌نماید. و می‌تواند دستی و یا آن‌که عادی باشد‌. البته گاهاً هم می‌تواند یک صلح نامه رسمی باشد. صلح نامه عادی و یا همان دستی،یعنی که دوطرف خود و یا یک وکیل پایه یک دادگستری و یا بنگاه دار آن را تنظیم می‌نمایند. حال آن‌که تنظیم صلح نامه رسمی در دفتر رسمی صورت می‌پذیرد. تنظیم صلح نامه چه آن‌که به صورت رسمی باشد و چه آن‌که عادی می‌تواند به عنوان صلح نامه سرقفلی، صلح نامه غیرمنقول، صلح نامه منقول و… باشد.

» موارد مربوط به ابطال صلح نامه

بعضی از موارد اگر که در عقد صلح رخ دهد منجر به ابطال عقد صلح و یا صلح نامه تنظیمی خواهد شد‌. مثلا زمانی که :

• یکی از دوطرف معامله؛ عاقل، بالغ و رشید نباشد.
• عقد صلح به صورت صوری باشد‌.
• مال مورد صلح یک مال نامشروع باشد.
• مصالح، مالک مال موضوع صلح نیست و اختیاری هم از این جهات نداشته باشد.
• نسبت به مال موضوع صلح و یا طرف مصالحه خطایی اتفاق افتاده باشد.
• عنوان صلح یک وجود بیرونی ندارد یا قابلیت انتفاع ندارد.
• در صلح نامه مواردی همانند؛ جعل و یا انکار و گاهاً تردید صورت بگیرد و این موضوع به مرحله‌ی اثبات هم برسد.

» فواید عقد صلح

هرزمان که نیت انعقاد یک قراردادی را دارید، می‌توانید از عقد صلح به جای؛ اجاره، بیع، و… بهره گیرید. در این قبیل از شرایط چنانچه که قصد واگذاری ملکی را در سر داشته باشید با عقد صلح این امکان وجود دارد و ملک به فرد دیگر انتقال پیدا می‌کند. ولی بعضی احکامی که امکان دارد بر آن عقود بار گردد در عقد صلح وجود نخواهد داشت.

به عنوان نمونه؛ چنانچه که شما عاریه مالی را به واسطه‌ی صلح به انجام رسانید آن معاهده دیگر یک عقد جایز نمی‌باشد که هریک از دوطرف هرزمان بخواهند آن را برهم می‌زنند. بلکه در قالب عقد صلح که یک عقدی لازم می‌باشد آن معاهده منعقد خواهد شد و طرفین حق برهم زدن آن را ندارند. نمونه‌ای دیگر آن‌که زمانی شما مالک سه دانگ یک ملکی می‌باشید و به جای بیع سهم خویش را به فرد دیگری در قالب عقد صلح واگذار می‌نمایید. در این معامله دیگر شریک شما نخواهد توانست به واسطه‌ی اخذ به شفعه آن معامله را به هم بزند تا در این میانه‌ها بتواند از حق شفعه خود بهره گیرد.

» صلح نامه دست نویس به چه مقدار اعتبار دارد!

صلح نامه دست نویس و یا عادی همانند صلح نامه محضری و یا آن‌که رسمی حاوی اعتبار است. ولی گاهاً در مقام به اثبات رساندن مندرجات آن و یا امضاهای زیر آن، امکان دارد دوطرف معامله با برخی از چالش‌ها درگیر شوند. یا آن‌که نسبت بدان ادعای جعل، انکار و تردید انجام شود. از این جهت بهتر می‌باشد تنظیم صلح نامه در کنار شاهد صورت پذیرد و در متن صلح نامه ذکر بشود که تاریخ تنظیم به چه هنگامی بوده است و دوطرف با امضاء به همراه انگشت آن را تأیید کنند.

» صلح نامه بعد از فوت به چه مقدار اعتبار دارد!

با استناد به این موضوع که عقد صلح یک عقدی لازم می‌باشد و دوطرف صلح نمی‌توانند آن را برهم زنند. از سویی هم با فوت، جنون و نیز سفاهت فرد هم قابل برهم زدن نیست. میبایست چنین بیان نمود که صلح نامه پس از فوت هریک از مصالح و متصالح حاوی اعتبارات قانونی خواهد بود. مگر زمانی‌که یکی از موارد ابطال را که در این متن از خود هم ذکر کردیم، شامل شود.

» تفاوت عقد صلح و عقد هبه

• عقد صلح در واقع یک عقد لازم می‌باشد و قابلیت برهم زدن را ندارد. حال عقد هبه یک عقد جایز بوده و قابلیت رجوع دارد. مگر در موارد قید گردیده ضمن ماده‌ی ۸۰۳ قانون مدنی.
• همچنین عقد صلح به عبارتی یک عقد معوض می‌باشد ولی بلاعوض هم می‌توانیم آن را منعقد نماییم. حال عقد هبه یک عقد مجانی بوده ولو می‌توان آن را با شرط عوض تنظیم کرد.
• عقد هبه به هنگامی صحت و سقم خواهد داشت که متهب مال هبه گردیده را قبض نماید. ولی در عقد صلح این موضوع شرط درستی آن عقد نخواهد بود.
• طرفین عقد صلح لازم است اهلیت داشته باشند. حال در عقد هبه تنها واهب می‌باید دارای اهلیت در معامله نیز تصرف باشد.
• همچنین عقد صلح می‌تواند به جای دیگر عقد همانند؛ بیع، اجاره و… جاری گردد. حال عقد هبه شامل قواعد و مقررات مختص به خود است.

دوستان عزیز ما امیدواریم که در این متن از خود توانسته باشیم شما را با جوانب گوناگون عقد صلح آشنا سازیم. البته که شما می‌توانید در صورت نیاز به کسب اطلاعات بیشتر در این راستا با ما در سروش عدل تماس حاصل فرمایید.