✓ عقد هبه چیست ؟

گاهاً شاهد این مسئله هستیم که کسی به دیگری هدیه‌ای می‌دهد. یعنی مالی را به رایگان به فرد دیگری می‌بخشد. در عرف به عمل یاد شده که پسندیده هم می‌باشد، هدیه دادن اطلاق می‌شود. حال در اصطلاحات دنیای حقوقی این عمل گونه‌ای عقد است که در بطن قانون، بعضی از موضوعات منوط بدان هم پیش‌بینی گردیده است. در اصطلاحات دنیای حقوقی به این عمل عقد هبه اطلاق می‌شود. ما ضمن این متن از خود در سروش عدل می‌خواهیم شما را با جوانب مختلف این موضوع حقوقی کمی بیشتر آشنا کنیم. توصیه می‌کنیم تا پایان این متن از سروش عدل با ما همراه باشید.

» هبه یعنی چه!

هبه در کلمه، به معنی بخشیدن، هدیه دادن یا صدقه می‌باشد. حال به لحاظ حقوقی هبه یکی از انواع گوناگون عقود معین است که طی مواد ۷۹۵ الی ۸۰۷ قانون مدنی به احکام مربوط به آن اشاره شده است. قانونگذار ضمن ماده‌ی ۷۹۵ قانون مدنی هبه را این گونه تعریف نموده است؛

«هبه عقدی است که به موجب آن یک نفر مالی را مجاناً به کس دیگری تملیک می‌کند، تملیک کننده واهب، طرف دیگر متهب، مالی را که مورد هبه است عین موهوبه می‌گویند.»

بنابر ماده‌ی یاد شده در قانون مدنی و آنچه که در بطن آن قید گردیده است، می‌باید این گونه گفت که عقد هبه سه رکن دارد؛

واهب در واقع «شخصی است که مال خود را می‌بخشد». متهب در واقع «شخصی است که مالی بدو بخشیده می‌شود». مال موهوبه در واقع «آن مال است که به فرد دیگر بخشیده می‌شود».

با استناد با اینکه بخشش و صدقه در دین اسلام موضوعی نکوهیده است جهت پیش‌گیری از مشکلاتی که امکان دارد دامن‌گیر این موضوع شود. قانونگذار احکام مربوط بدان را در قانون مدنی پیش‌بینی نموده است.

» انواع هبه؛

در بطن قانون مدنی عقد هبه به دو قسم، هبه معوض و هبه غیرمعوض طبقه‌بندی می‌شود؛

هبه معوض؛

ضمن هبه معوض واهب (فردی که مالی را هبه می‌نماید) مابه‌ازای مالی که به متهب (فردی که مال بدو بخشیده می‌شود) هبه می‌نماید. شرط می‌نماید که عوضی را اخذ کند که عوض یاد شده هم می‌تواند یک مال باشد و یا انجام کار مشروع باشد‌.

هبه غیرمعوض؛

هبه به هنگامی غیرمعوض می‌باشد که واهب (فردی که مالی را هبه می‌نماید) مابه‌ازای مالی که به متهب (فردی که مال بدو بخشیده می‌شود) می‌بخشد. عوضی را اخذ ننموده و چیزی را از متهب خواستار نشود. پس در واقع به صورت رایگان و مجاناً مال موهوبه (مالی که در این میانه‌ها بخشیده می‌شود) را بدان فرد اعطاء کند.

» قانون مربوط به عقد هبه؛

جهت آن‌که عقد هبه قانونی، صحیح و نافذ باشد، در قسمت ذیل به شرایط آن اشاره می‌کنیم؛

• فرد هنگامی می‌‌تواند مال خویش را به دیگری هبه نماید که حاوی اهلیت باشد. پس نباید کودک، سفیه یا دیوانه باشد.
• فرد تنها می‌تواند مالی که در مالکیت او است را هبه کند. پس اموالی که در مالکیت او قرار ندارد، قابل بخشیدن به متهب نخواهد بود.
• چنانچه که یک مال به متهب بخشیده شده باشد حال در تصرف او قرار گرفته باشد، نیاز به قبض دوباره او نخواهد بود.
• هبه زمانی رخ می‌دهد که متهب، هبه را بپذیرد و مالی که بدو بخشیده شده است را قبول کند (قبض نماید). قبض هم می‌تواند توسط متهب صورت پذیرد یا وکیل او مال را از جانب وی قبض کند. در صورتی که مالی به یک کودک، سفیه یا دیوانه هبه گردد، قبول آن باید توسط ولی انجام شود. مازاد بر این موارد قبض به واسطه‌ی متهب می‌باید با اجازه واهب، صورت پذیرد.

» شیوه‌ی ابطال عقد هبه؛

با استناد به قوانین و مقررات حاکم، امکان ابطال هبه با وجود برخی شرایط ممکن خواهد بود. بهتر است به بعضی از آن‌ها اشاره کنیم؛

• چنانچه که پیش از آن‌که قبض و تصرف در مال موهوبه انجام شود، واهب و یا متهب از دنیا برود. در این موقعیت هبه باطل خواهد شد.
• هنگامیکه در هبه نامه جعل انجام شود و در زمان احراز جعلیت هبه نامه باطل اعلام خواهد شد.
• هنگامیکه واهب اهلیت ندارد. برای مثال؛ مجنون است، به هنگام احراز جنون در زمان انجام هبه، آن عقد باطل اعلام می‌شود.
• هنگامیکه که ثابت بشود، مالی که به واسطه‌ی واهب هبه گردیده است، اصلاً متعلق بدو نبوده است.
• هنگامیکه اثبات بشود، عقد هبه به صورت یک مسئله صوری اتفاق افتاده است.

» رجوع از عقد هبه و موانع موجود پیشروی شما؛

عقد هبه در واقع یک عقد جایز است پس هریک از طرفین می‌توانند آن را برهم زنند. ولیکن قانونگذار شرایطی را در نظر گرفته است که به هنگام اثبات چنین شرایطی امکان رجوع از هبه به واسطه‌ی واهب ممکن نخواهد بود. این شرایط حاوی؛

• در صورتیکه پدر یا مادر مال خویش را به فرزندان هبه نمایند. یا آن‌که فرزندان مال خود را به پدر و مادر خویش هبه نمایند. به این هنگام هبه قابل رجوع نخواهد بود.
• در صورتیکه هبه به صورت معوض رخ دهد و عوض هم تسلیم داده شده باشد و یا صورت پذیرد. در این زمان هبه قابل رجوع نخواهد بود.
• مالی که به متهب هبه گردیده است از مالکیت او بیرون آید. حال خروج مال می‌تواند هم به صورت قهری باشد و هم اختیاری. برای نمونه؛ مال را به فروش رساند، ورشکست بشود، به دیگری هبه کند.
• هر زمان در مالی که بخشیده شده است، تغییراتی رخ دهد. برای نمونه؛ شخص پارچه تختی که هبه شده است، عوض نماید.
• اگر واهب یا متهب از دنیا بروند، واهب یا وراث واهب حسب مورد، نمی‌توانند رجوع کنند.
• چنانچه که فردی طلبی را به دیگری دارد و طلب خویش را به فرد بدهکار ببخشد، امکان رجوع برای او میسر نخواهد بود.
• چنانچه که کسی مالی را به عنوان صدقه (یعنی در راه کسب رضا و خشنودی خدا) به دیگری بدهد، رجوع ممکن نخواهد بود.

» تفاوت موجود میان عقد هبه و صلح؛

عقد صلح و هبه با همدیگر تفاوت‌های را دارند. بهتر است به موارد بیان شده در قسمت ذیل توجه کنید؛

• صلح در واقع یک عقد جایز است و هیچ یک از دوطرف نمی‌توانند آن را بزنم زنند. مگر زمانیکه شرایط فسخ یا ابطال مهیا باشد.
• صلح یک عقد معوض می‌باشد. یعنی باید شامل یک عوض باشد. ولیکن هبه اغلب یک عقد غیرمعوض می‌باشد. حال می‌توان در آن شرط هم عوض کرد.
• هبه بدون قبول و تصرف به انجام نمی‌رسد. ولو آن‌که، صلح بدون قبول، صحت و سقم دارد.
• صلح می‌تواند جایگزین عقدهای بسیاری بشود. ولیکن هبه یک عقد معین گردیده قانونی می‌باشد.
• صغیر و سفیه در عقد هبه می‌توانند نوع بلاعوض آن را بپذیرند. حال آن‌که در صلح این چنین نیست.

» تفاوت موجود میان هبه نامه رسمی و عادی؛

هبه نامه رسمی به هبه نامه‌ای اطلاق می‌شود که در دفاتر اسناد رسمی تنسیق می‌گردد و چنانچه که هبه نامه در بنگاه و به واسطه وکیل یا توسط خود فرد تنظیم بشود، عادی خواهد بود. هبه تفاوت ندارد که به چه شیوه‌ای تنظیم بشود. چرا که در هر دو حالت دارای اعتبار بوده و قانونی است. ولیکن گاهاً اثبات اعتبار اسناد عادی با برخی از مشکلات همراه است. پس بهتر است اسناد به شکل رسمی تنظیم بشود. هبه چون تمامی عقود و معاهدات چنانچه به شیوه‌ی رسمی تنظیم شود، حاوی مزایای بسیاری نسبت به هبه غیررسمی خواهد بود. یکی از آن مزیت‌ها این است که، نسبت به هبه نامه رسمی نمی‌توان ادعای انکار کرد. حال آن که این ادعا در ارتباط با اسناد عادی ممکن می‌باشد. به هنگام طرح نمودن چنین ادعایی در ارتباط با اسناد عادی، آن نیز در مراجع قضایی رسیدگی کننده، مورد بررسی قرار می‌گیرد.

» نتیجه گیری؛

دوستان عزیز، ما در این متن از خود سعی کردیم به عقد هبه، جوانب مختلف آن، تفاوت هبه و عقد صلح نیز رسمی یا غیررسمی بودن آن بپردازیم. تفاوتی ندارد که شما به جهت انعقاد چه عقدی گام در پیش گذاشته باشید. ما به شما در سروش عدل پیشنهاد می‌کنیم، پیش از تنظیم عقد هبه با مشاوران حقوقی ما تماس حاصل فرمایید و به هنگام نیاز به مراجعه حضوری، در کنار ما حاضر شوید.