ابعاد توافق ایران و عربستان
جمهوری اسلامی ایران و عربستان سعودی از قدرت های مهم منطقه خاورمیانه و خلیج فارس محسوب می شوند. که دارای وسعت سرزمینی و منابع عظیم فسیلی و موقعیت ژئوپولیتیک میباشند. اما روابط این دو کشور همواره با چالش و تنش هایی همراه بوده است.
به هرحال، با توجه به نزدیکی جغرافیایی و اشتراک‌های تاریخی و فرهنگی متعدد بین ایران و عربستان و همچنین تاثیرگذاری این دو کشور در جهان اسلام، واکاوی روابط آنها از گذشته تا به امروز ، از اهمیت ویژه‌ای برخودار است.
نگاهی به تاریخچه اختلافات بین ایران و عربستان
روابط ایران و عربستان از گذشته‌ی دور دستخوش تغییرات و دگرگونی‌های گوناگونی شده است. درواقع رابطه میان دو کشور از زمان تأسیس عربستان سعودی فراز و فرودی از رقابت‌های مسالمت‌آمیز تا خصومت و قطع رابطه را تجربه کرده است. این روابط با وقوع انقلاب اسلامی ایران وارد فاز جدیدی شد و حالت خصمانه تری پیدا کرد. هر چند در برخی از ادوار پس از پیروزی انقلاب اسلامی ایران شاهد گسترش روابط و تنش زدایی میان این دو کشور بوده ایم. اما همواره میزانی از رقابت و خصومت میان این دو کشور وجود داشته است.
قبل از انقلاب روابط ایران و عربستان نزدیک و دوستانه بود و مقامات عربستان در آخرین روزهای حکومت پهلوی از آن حمایت کردند. اما پس از پیروزی انقلاب، سیاست به شدت محتاطانه ای را در پیش گرفتند. و حتی تا مدتی، سکوت اختیار کرده و از اظهارنظر صریح درباره حوادث ایران خودداری کردند.
همچنین :
در فروردین1358/1979م حکومت عربستان برای تبریک گویی پیروزی انقلاب اسلامی هیئتی بلندپایه به سرپرستی محمدالسبیل به ایران فرستاد. اما در واقع، رژیم سعودی این انقلاب را خطر جدی برای خود تلقی می کرد. به طور کلی اولین سیاست عربستان در قبال انقلاب اسلامی، مهار این انقلاب و آثار منطقه ای آن از یک سو و اتخاذ استراتژی مصالحه با ایران از سوی دیگر بود.
حمایت عربستان از گروه تروریستی جندالله، جنگ یمن، متهم شدن ایران به اقدام برای ترور سفیر عربستان در آمریکا، درگیری‌های داخلی لبنان، ترور دانشمندان هسته‌ای ایران، اعتراضات در عربستان سعودی و جنگ سوریه نمونه‌هایی از برخورد‌های سیاسی و نظامی مستقیم و غیرمستقیم دو طرف در خلال این سال‌ها میباشد.
در مراسم حج سال 1394 حادثه شوم منا بر اثر ازدحام جمعیت رخ داد که :
این حادثه مرگبارترین رخداد تاریخ حج بود. این حادثه منجر به برآشفتگی روابط میان ایران و عربستان شد. در دی ۱۳۹۴ هم بعد از اعدام شیخ نمر باقر النمر روحانی شیعه مخالف دولت عربستان، عده ای به سفارت عربستان در تهران حمله کردند و ساختمان سفارت را آتش زدند.
در پی این اقدام، دولت عربستان سعودی اعلام کرد که روابط دیپلماتیک خود با ایران را قطع کرده و از هیات دیپلمات ایرانی خواست تا ظرف ۴۸ ساعت خاک این کشور را ترک کنند. این قطع رابطه شامل پایان یافتن تمامی مناسبات تجاری و همچنین لغو پرواز‌ها بین دو کشور شد. اما مراسم حج را در بر نگرفت. در طول این مدت، مذاکره بین دولت‌های ایران و عربستان برای احیای روابط همچنان در جریان بود.
بیانیه اخیر تهران ریاض و آغاز روابط دیپلماتیک
اخیرا یعنی19 اسفندماه 1401 ، پس از انجام چند روز مذاکرات فشرده میان دبیر شورای عالی امنیت ملی جمهوری اسلامی ایران با همتای سعودی خود، بیانیه سه‌جانبه‌ای در مورد از سرگیری روابط تهران و ریاض منتشر شد. و اینگونه مسیر برای آغاز دوباره مناسبات ایران و عربستان بعد از هفت سال هموار شد. بر همین اساس، در نتیجه گفت‌وگوهای انجام شده، جمهوری اسلامی ایران و پادشاهی عربستان سعودی توافق کردند ظرف حداکثر دو ماه، روابط دیپلماتیک خود را از سر گرفته و سفارت‌خانه‌ها و نمایندگی‌ها را بازگشایی کنند.
همچنین در این بیانیه خاطرنشان شد که :
وزرای خارجه دو کشور جهت اجرای این تصمیم و انجام تمهیدات لازم برای تبادل سفرا با یکدیگر ملاقات می‌کنند. این بیانیه افزود: سه کشور اراده قاطع خود را جهت به‌کارگیری تمامی تلاش‌ها برای تقویت صلح و امنیت منطقه‌ای و بین‌المللی اعلام می‌کنند.
همان طور که در بیانیه آمده است و به آن اشاره شد دوکشور توافق کردند که روابط دیپلماتیک خود را مجدد از سر بگیرند. حال این روابط دیپلماتیک چیست و چه ارکانی دارد؟
شرایط برقراری روابط دیپلماتیک را می توان اینگونه بیان کرد:
- دو طرف رابطه به معنی حقوق بین المللی، دولت باشند.
- دو طرف رابطه موجودیت و هویت یکدیگر را به رسمیت شناخته باشند.
- برای بر قراری چنین رابطه ای توافق کرده باشند. که در اینجا دولت ها حق تاسیس نمایندگی دیپلماتیک نزد دولت دیگر و قبول نمایندگی یک دولت دیگر را در کشور خود دارا می شوند.
این روابط دیپلماتیک ممکن است در موارد زیر قطع شود:
- وجود حالت جنگ بین دو کشور با اعلان رسمی.
- قطع روابط دیپلماتیک بین دو کشور به علت بروز حادثه یا اختلاف شدید سیاسی.
گاه بین دو کشور اتفاقی روی میدهد که برای یک طرف رابطه غیر قابل تحمل میشود و آن را نتیجه سهل انگاری و کوتاهی عمدی طرف دیگر میداند. و به این جهت روابط دیپلماتیک خود را با آن کشور قطع می کند. در اینگونه موارد قطع روابط دیپلماتیک ابتدا یک طرفه است ولی طرف دیگر نیز ممکن است به همان جهات در همان زمان قطع رابطه کند. قطع رابطه دیپلماتیک میان ایران و عربستان از این نوع بوده است. که در این توافق اخیر قرار شد این روابط دیپلماتیک با بازگشایی مجدد سفارتخانه ها و نمایندگی های دو کشور، دوباره از سرگرفته شود.
توافق میان ایران و عربستان و واکنش اسرائیل
وزارت خارجه اسراییل در پاسخ به درخواست اظهارنظر درباره توافق ایران و عربستان و پیامدهای احتمالی آن برای عادی سازی روابط تل‌آویو-ریاض گفت: ما در حال حاضر درباره این موضوع اظهارنظر نمی‌کنیم.
مقام‌های سابق اسراییل هم توافق ایران و عربستان سعودی برای از سرگیری روابط با یکدیگر را شکست کامل سیاست خارجی تل‌آویو و فروپاشی ائتلاف منطقه‌ای علیه ایران توصیف می‌کنند.
لذا به نظر میرسد این توافق موجب تضعیف رژیم صهیونیستی شده و موقعیت اسرائیل در منطقه را تضعیف خواهد کرد. همچنین میتواند از پیمان صلح ابراهیم که به موجب آن اسرائیل داشت رابطه‌اش با کشورهای عربی منطقه خلیج فارس را گسترش می‌داد، جلوگیری کند.
تاثیر توافق اخیر با عربستان بر ابعاد اجتماعی اقتصادی و سیاسی ایران
از سرگیری روابط میان ایران و عربستان موضوعی است که آثار آن محدود به روابط تهران و ریاض نبوده و نتایج تاثیرات گسترده منطقه‌ای به همراه خواهد داشت. به‌گونه‌ای که فقط چند ساعت بعد از اعلام توافق، کشورهای مهم منطقه، فرامنطقه‌ای و بسیاری از گروه‌ها و احزاب در کشورهای منطقه موضع‌گیری کردند و این نشان میدهد که این توافق بسیار مهم است.
اما در رابطه با تاثیر این توافق بر ابعاد اجتماعی اقتصادی و سیاسی ایران باید گفت که :
کارشناسان معتقدند که این توافق بر کاهش قیمت ارز و برخی گشایش‌های اقتصادی تأثیر خواهد داشت. به طوری که انتشار خبر توافق ایران و عربستان شوکی به قیمت دلار و ارز وارد کرد. و حتی تاثیر آن را بر روی سکه و بورس طی این چند روز مشاهده کردیم.
همچنین به گفته کارشناسان ممکن است این توافق تاثیرات مثبتی بر روی توافقات و مذاکرات هسته‌ای ایران در آینده داشته باشد. حتی میتواند منجر به معاملات بیش‌تر ایران با کشورهای عربی شود.
توافق ایران و عربستان و نقش آن در برقراری صلح و وحدت بین جهان اسلام
جمهوری اسلامی ایران و عربستان به عنوان بزرگترین قدرتهای منطقه و جهان اسلام در نظر گرفته می شوند. بنابراین، هرگونه رابطه مطلوب و همکاری میان دو کشور می تواند در حل و فصل مسائلی که خاورمیانه و جهان اسلام با توجه به بحران های سیاسی که در منطقه از جمله یمن و لبنان و… با آن روبه رو میباشد از التهاب آنان کم کند.
اعلام از سرگیری روابط بین تهران و ریاض با واکنش‌های گسترده‌ای مواجه شد و کشورهای اسلامی مانند عمان، عراق، ترکیه، لبنان، قطر و مصر به این توافق واکنش نشان داده و ضمن استقبال از آن، نسبت به تأثیرات مثبت آن ابراز امیدواری کردند و معتقد بودند که این توافق میتواند به تقویت ارکان صلح، امنیت و ثبات در منطقه کمک کند. در واقع این نوع رابطه فرصتی است تا دستکم بخشی از منافع دو کشور و منطقه و جهان اسلام تأمین شود.
