در امور حقوقی و کیفری از ادله اثبات دعوا، همان طور که از اسم آن نیز مشخص است، برای اثبات ادعای خود کمک می‌گیریم . در امور کیفری می‌توان از شهادت، قسم، علم قاضی و اقرار برای اثبات جرم استفاده کرد. اقرار، سوگند، سند، شهادت و امارات قضایی از راه‌های اثبات ادعا در امور حقوقی هستند. از آنجایی که قانون در روابطی که افراد به صورت روزمره با هم برقرار می کنند اصل را صحت و درستی روابط دانسته است، اگر کسی ادعایی خلاف آن داشته باشد، باید ادعای خود را در محاکم ثابت کند. راه‌های اثبات ادعا در امور حقوقی و کیفری در قانون مشخص شده که هر فرد برای طرح دعوای خود باید از آنها کمک بگیرد. در این مطلب به بررسی ادله اثبات دعوا در امور حقوقی و کیفری و نحوه استفاده از آنها برای احقاق حق یا اثبات جرم در محاکم می‌پردازیم.
اثبات ادعا چگونه است؟
هر فرد برای اثبات ادعای خود باید شکواییه خود را به دادسرا یا دادخواست خود را به دادگاه حقوقی ارائه کند. فرد مدعی فقط از دلایل محکمه پسند یا ادله‌ای که برای اثبات دعوا در قانون مشخص شده است می‌تواند استفاده کند. خوانده دعوا به عنوان فرد مقابل باید منکر ادعا و دلایل مدعی شده یا مدارکی برای اثبات بی اساسی آنها به دادگاه ارائه کند. با توجه به اینکه در امور حقوقی و کیفری، ادله اثبات دعوا توسط قانون تعیین شده و شرایطی برای هر یک در نظر گرفته شده است در ادامه به شناخت هر یک از آنها می پردازیم. قابل تذکر است که در دادگاه هر چیزی جز آنچه در قانون معین شده دلیل محسوب نمی‌شود.
ادله اثبات دعوا کدام‌اند؟
همان طور که قبل‌تربیان کردیم، ادله اثبات دعوا در امور حقوقی و کیفری با هم متفاوت بوده و باید به صورت جداگانه به هر یک پرداخته شود. در امور حقوقی ادله مطابق قانون شامل موارد زیر است:
- اقرار: معروف است که می‌گویند اقرار بالاترین دلیل است. اقرار یعنی فرد موضوعی را به ضرر خود و به نفع طرف مقابل بیان کند. در صورتی که فرد با زبان خود اقرار کند، طرف مقابل برای اثبات ادعا نیازی به ارائه مدرک نخواهد داشت.
- سند: در دعاوی حقوقی بیشتر از سند برای اثبات ادعا استفاده می‌شود. دادگاه هر نوشته‌ی قابل استناد را به عنوان دلیلی برای اثبات ادعا و احقاق حق می‌پذیرد.
- شهادت: در صورتی که اثبات ادعا به وسیله‌ی اقرار یا ارائه سند ممکن نباشد، می‌توان از افراد مطلع و یا کسانی که شاهد واقعه بودند درخواست کرد که در دادگاه شهادت دهند. در امور حقوقی شخصی که به صورت اتفاقی و تصادفی درباره موضوع چیزی شنیده و یا دیده باشد یا به هر نحو از آن اطلاعاتی پیدا کرده باشد، می‌تواند در دادگاه شهادت دهد.
- قسم: به ندرت در محاکم از قسم به عنوان دلیل استفاده می‌شود.معمولا از قسم برای خاتمه دادن به دعوا استفاده می‌کنند. در مواقعی که مدعی برای اثبات ادعای خود هیچ دلیل دیگری نداشته باشد می‌تواند درخواست کند طرف مقابل دعوا قسم بخورد که ادعای او بی اساس است.
- امارات قضایی: امارات قضایی جز ادله اثبات دعوا نیست اما به قاضی این اختیار داده شده که برای پیدا کردن حقیقت دعوا از نظر کارشناس یا تحقیق و معاینه محلی استفاده کند و قاضی اجازه دارد آنها را در حکم نهایی خود اثر داده و به آنها استناد کند.
دعاوی کیفری در راستای وقوع یک جرم در دادسرا یا دادگاه کیفری مطرح می‌شوند.
راه‌های اثبات جرم در قانون آیین دادرسی کیفری به صورت مجزا مشخص شده است که در ادامه به توضیح و تفصیل آنها همت گماشته‌ایم.
اقرار: از اقرار در ادله اثبات امور حقوقی صحبت کردیم و گفتیم اقرار یعنی شخصی چیزی را به ضرر خود و به نفع طرف مقابل بیان کند. در امور کیفری اقرار یعنی متهم به ارتکاب جرم از جانب خودش اعتراف کند.
ماده ۱۷۱ قانون مجازات اسلامی برای اقرار شرایطی در نظر گرفته است. در کلیه جرایم یک بار اقرار کافی است مگر اینکه به عدم کفایت آن برای جرایم خاص تصریح شده باشد. به طور مثال برای جرم لواط و زنا چهار بار اقرار و برای سرقت دو بار اقرار کافی دانسته شده است. اقرار نمی‌تواند مشروط و معلق باشد و شرط صحت آن انطباق آن با اوضاع و احوال پرونده است.
شهادت: شهادت جزء ادله اثبات دعوا در امور حقوقی و کیفری است. شهادت در امور کیفری بدین معنا است که شخص دیگری جز مجرم و مجنی علیه وقوع جرم را دیده و آن را گزارش دهد. شرایطی برای شاهد طبق ماده ۱۷۴ قانون مجازات اسلامی در نظر گرفته شده است که از جمله آنها به بلوغ، عقل، عدالت، طهارت مولد، ذی نفع نبودن شاهد در دعوا و نداشتن خصومت با یکی از طرفین می‌توان اشاره کرد.
سوگند: سوگند در امور کیفری متفاوت از امور حقوقی است. در امور کیفری فرد با قسم، خداوند را گواه می گیرد که جز حقیقت چیزی در دادگاه بر زبان نیاورد. شرایط قسم در آیین دادرسی کیفری ذکر شده که رعایت آنها الزامی است.
علم قاضی: قاضی بر اساس یک سری از مستندات می‌تواند به حقیقت دست پیدا کرده و پس از یقین پیدا کردن بر آنها حکم خود را صادر کند. نظر کارشناس،تحقیقات محلی، اظهارات مطلعین و گزارش ضابطان دادگستری مانند نیروی پلیس یا نیر‌وهای بسیج در کشف حقیقت به قاضی می‌توانند به قاضی در صدور حکم کمک کنند.
تفاوت ادله اثبات مدنی و کیفری
ماده ۱۲۵۸ قانون آیین دادرسی مدنی، ادله اثبات دعوا را در ۵ مورد نام برده است: ۱. اسناد کتبی؛ ۲. اقرار؛ ۳. شهادت؛ ۴. امارات و ۵. قسم.
برای اثبات ادعای حقوقی در محاکم قضایی فقط می‌توان طبق قانون به این پنج مورد استناد کرد و موارد دیگر مورد پذیرش واقع نمی‌شوند. در خصوص اثبات ادعا در امور کیفری کمی جریان متفاوت است. زیرا جامعه به وقوع جرم حساس بوده و واکنش شدید تری از خود نشان می‌دهد. در امور کیفری هر دلیلی می‌تواند وقوع جرم را اثبات کند. اصل حقوقی آزادی در تحصیل دلیل بیان می‌کند که برای اثبات جرایم می‌توان از هر اطلاعات یا واقعه‌ای استفاده کرد. برای مثال یک قطره خون کوچک یا یک نوار ویدیویی در محاکم کیفری به عنوان دلیل پذیرفته می‌شوند.
در صورتی که می‌خواهید بدانید دلایل و مدارک شما در محاکم مورد پذیرش واقع می‌شوند و با استفاده از آنها می‌توانید وقوع جرمی را اثبات یا به احقاق حق خود بپردازید یا حتی از خود برابر ادعای بی‌اساس دفاع کنید می‌توانید از وکیل کیفری و بهترین وکیل تهران در مرکز حقوقی سروش عدل کمک بگیرید.
