دعاوی ثلاث به چه معناست؟
دعاوی ثلاث یکی از مهم ترین موضوعات در حقوق ایران میباشد. تصرف عدوانی ، ممانعت از حق و مزاحمت سه موضوع مهمی است که تحت عنوان دعاوی سه گانه یا دعاوی ثلاث شناخته می شود. در قانون آیین دادرسی مدنی سه دعوای فوق جهت دعاوی تصرف پیش بینی شده است. از ماده ی 158 الی 177 قانون آیین دادرسی مدنی ایران به دعاوی ثلاث اختصاص دارد. در ادامه به تعریف و بررسی هر یک از این دعاوی حقوقی میپردازیم.
دعوای تصرف عدوانی
دعوای تصرف عدوانی یکی از دعاوی ثلاث می باشد. از ماده ی 158 قانون آیین دادرسی مدنی شروع می کنیم. این ماده در رابطه با تصرف عدوانی چنین تعریفی را بیان کرده است: ادعای متصرف سابق مبنی بر اینکه دیگری بدون رضایت او مال منقول را از تصرف وی خارج کرده و در ادامه اعاده ی تصرف خود را بر آن مال اعلام می نماید.
در یک تعریف ساده تر تصرف عدوانی به معنای تصرف ملک یا زمین دیگری بدون اجازه ی شخص می باشد. تصرفی به غیر از شرایطی که قانون بیان کرده است. در صورتی که تصرف به حکم دادگاه و مراجع قضایی صالح صورت بگیرد تصرف عدوانی نبوده و دعوا مسموع نخواهد بود.
با یک مثال ساده توضیح می دهیم :
تصور کنید شخصی متصرف یک قطعه زمین است و دیگری بدون رضایت و اجازه شروع به کشت و کار یا ساختمان سازی در زمین مذکور می نماید. در چنین شرایطی متصرف سابق می تواند دعوای تصرف عدوانی را مطرح کرده و اعاده ی تصرف خود را بر آن زمین خواستار شود.
دعوای ممانعت از حق
یکی دیگر از عناوین مطرح در دعاوی ثلاث دعوای ممانعت از حق میباشد. ماده ی 159 قانون آیین دادرسی مدنی بیان می کند تقاضای کسی که رفع ممانعت از حق ارتفاق یا انتفاع خود را در ملک دیگری می خواهد، دعوای ممانعت از حق نام دارد.
تصور کنید شخصی از مجرای آبی که از ملک مجاور جاریست ، آب مورد نیاز ملک خود را تامین مینماید. حال مالک ملک مجاور از این امر ممانعت کرده و آب را می بندد. در چنین شرایطی می توان دعوای ممانعت از حق را مطرح کرد. حق ارتفاق و حق انتفاع از حقوق قابل مطالبه می باشند.
دعوای مزاحمت
دعوای مزاحمت یکی دیگر از دعاوی مطرح در مبحث دعاوی ثلاث میباشد. و ماده ی 160 قانون آیین دادرسی مدنی در باب مزاحمت میباشد. بر اساس این ماده ، دعوایی که به موجب آن متصرف مال غیرمنقول درخواست جلوگیری از مزاحمت کسی را می نماید که نسبت به متصرفات او مزاحم است. بدون این که مال را از تصرف متصرف خارج کرده باشد.
فرض کنید شخصی ملکی در مجاورت ملک شما میسازد و ناودان آن را به سمت ملک شما قرار میدهد. یا پنجره را طوری قرار میدهد که مستقیم به روی ملک شما باز می شود. به عبارت دیگر هرگونه مزاحمت از سمت ملک همسایه قابل بررسی قانونی می باشد.
چند نکته ی مهم در رابطه با دعاوی ثلاث
برای مطرح کردن دعاوی ثلاثه یا دعاوی تصرف باید نکات مهم زیر را برای هریک از دعاوی در نظر داشته باشید:
نکات مهم در رابطه با دعاوی تصرف عدوانی :
- ملک سابقا در تصرف خواهان پرونده باشد.
- در حال حاضر ملک در تصرف خوانده باشد.
- تصرف فعلی خوانده بدون رضایت و اجازه ی خواهان و بدون حکم مرجع صالح قضایی باشد. به عبارتی تصرف عدوانی صورت گرفته باشد.
- مورد تصرف باید مال غیرمنقول باشد.
نکات مهم در رابطه با دعاوی ممانعت از حق :
- سبق استفاده خواهان از حق ارتفاق یا انتفاع در ملک خوانده ثابت شود.
- ممانعت خوانده از استفاده ی خواهان نسبت به حق ارتفاق یا انتفاع به اثبات برسد.
- عدوانی بودن و غیرقانونی بودن ممانعت خوانده مشخص گردد.
نکات مهم در رابطه با دعاوی مزاحمت :
- سبق تصرف بدون مزاحمت خواهان وجود داشته باشد.
- مزاحمت فعلی خوانده محرز گردد.
- عدوانی بودن مزاحمت خوانده اثبات شود.
قواعد مشترک دعاوی ثلاث
- بر اساس ماده ی 163 قانون آیین دادرسی مدنی کسی که راجع به مالکیت یا اصل حق ارتفاق و انتفاع اقامه دعوا کرده است ، نمی تواند نسبت به تصرف عدوانی و ممانعت از حق طرح دعوا نماید.
- به یاد داشته باشید که هر سه این دعاوی از نوع دعاوی غیرمالی هستند.پس هزینه ی دادرسی معادل دعاوی غیرمالی محاسبه خواهد شد.
- در این دعاوی صحبت از مالکیت و اثبات آن نیست. رسیدگی به دعاوی ثلاث تابع تشریفات آیین دادرسی مدنی نبوده و خارج از نوبت انجام می شود.
- دادگاه صالح برای طرح دعوا و رسیدگی به دعاوی ثلاث دادگاه محل وقوع مال غیرمنقول می باشد.
- رای صادره بلافاصله به دستور مرجع صادرکننده ، اجرا خواهد شد و درخواست تجدید نظر مانع از اجرای حکم نخواهد بود.
فقدان یکی از شرایط لازم برای دعاوی تصرف عدوانی
همانطور که ذکر کردیم برای طرح دعوای تصرف عدوانی چهار شرط مورد نیاز می باشد. حال تصور کنید یکی از این شرایط لازم وجود ندارد. به نظر شما روند پرونده به چه شکل خواهد بود؟
باید بدانید لازمه ی اعلام حقانیت خواهان در دعوای رفع تصرف عدوانی وجود هر 4 شرط مذکور است.
یعنی :
- ملک سابقا در تصرف خواهان پرونده باشد.
- در حال حاضر ملک در تصرف خوانده باشد.
- تصرف فعلی خوانده بدون رضایت و اجازه ی خواهان و بدون حکم مرجع صالح قضایی باشد. به عبارتی تصرف عدوانی صورت گرفته باشد.
- مورد تصرف باید مال غیرمنقول باشد.
چنانچه یکی از این شرایط وجود نداشته باشد دعوا رد و حکم بر بی حقی خواهان صادر می گردد. استدلال دادگاه در چنین شرایطی بدین شکل است که قانونگذار بر وجود هر 4 شرط مذکور تاکید کرده است. در صورتی که خواهان نتواند شرایط فوق را ثابت نموده و یا از نظر دادگاه یکی از این شرایط 4گانه وجود نداشته باشد ،دعوای تصرف عدوانی رد می گردد.
ملاک سبق تصرف چیست؟
یکی از مواردی که در دعاوی تصرف عدوانی مورد بررسی قرار می گیرد، سبق تصرف است. به نظر شما سبق تصرف به چه معناست؟ قانون سابق در چنین مواردی بیان کرده بود که خواهان باید حداقل یک سال قبل از لحوق تصرف خوانده ( در تصرف خوانده بودن ) در محل سبق تصرف داشته باشد و یا پس از لحوق تصرف خوانده بیش از یک سال نگذشته باشد اقدام کند. اما قانونی فعلی آیین دادرسی مدنی ایران در این دو زمینه ساکت است.
در نتیجه برای سبق تصرف سه احتمال زیر مطرح می گردد:
- تصرف کوتاه و لحظه ای می تواند مصداقی از سبق تصرف به حساب بیاید.
- با وجود اینکه قانون سابق منسوخ گردیده، به استناد این اصل که اگر عملی بیش از 50 سال در محاکم اجرا شده باشد ، پس می توان شرط سبق تصرف را یک سال دانست.
- منوط به نظر قاضی پرونده باشد.
قوانین آیین دادرسی مدنی راهکار اول را تایید می کند. اما با توجه نظم قضایی راهکار دوم بیشتر مورد توجه است. از نظر اصول داوری و تشخیص قاضی قطعا راهکار سوم صحیح به نظر می رسد. به نظر شما کدام احتمال قوی تر و عادلانه تر است؟
سخن آخر
با توجه به مطالبی که عنوان شد، فرایند دادرسی دعاوی ثلاث نکات مهم فراوانی به همراه دارد. از طرفی امکان رد دعوا و عدم استماع دعوا هم بالاست. بنابراین توصیه می کنیم در چنین مواردی به دنبال بهترین و باتجربه ترین وکلا باشید. مرکز حقوقی و داوری سروش عدل با تیمی از بهترین و باتجربه ترین وکلا تا انتهای راه کنار شما خواهد بود.
با تیم مشاورین حقوقی مجموعه ی ما در مرکز حقوقی و داوری سروش عدل در تماس باشید. دفاع از حق هنر ماست.
