اهانت به قرآن در کشور سوئد
مقدمه
اهانت به مقدسات دینی از گناهان کبیره و رذائل اخلاقی به شمار می آید و از آن‌جایی که احترام به قرآن یک ضرورت مذهبی است؛ برای هر مسلمانی واجب است. شاید این نکته به ذهن خطور کند که احترام به مقدسات اسلامی نزد سایر انسانها یا ادیان که مسلمان نمی‌باشند؛ واجب نیست؟ و از گناهان کبیره محسوب نمی‌شود؟ باید گفت احترام به عقاید در همه موازین حقوق بشری و بین المللی واجب است. هرچند گناه شمردن امری ، خارج از بحث مسائل حقوقی بوده و یک امر اخلاقی است و در جایگاهی نمی باشد که درباره آن برای سایر انسان ها بیندیشیم.
آنچه در سوئد اتفاق افتاد…
سلوان مومیکا شهروند عراقی-سوئدی است که نخستین بار در روز تعطیلات عید قربان، اقدام به آتش زدن قرآن کریم کرد. بار دیگر سلوان تحت حمایت پلیس سوئد در مقابل سفارت عراق به قرآن نیز اهانت کرد. در 20 جولای 2023، عاملان قرآن سوزی در سوئد، به قرآن اهانت کردند. آنها با دیدن چراغ سبز پلیس که نشان از داشتن مجوز برای تجمع ضد اسلامی بود، اقدام به این کار کردند. روز قبل از این اتفاق، 19 جولای پلیس سوئد مجوز برگزاری یک تجمع ضد اسلامی را صادر کرد. همچنین بسیاری از مسلمانان با شعار «لااله الا الله» و «محمد رسول الله» به سلوان واکنش نشان دادند.
هنگامی که او در 28 ژوئن 2022 قرآن را برای بار اول آتش زد، دستگاه قضایی عراق حکم جلب این شخص عراقی-سوئدی را صادر کرد. همچنین وزارت خارجه این کشور درخواست تحویل سلوان را از دولت سوئد درخواست کرد. در همین حین، دفتر نخست وزیری عراق، اولتیماتوم داده بود، اگر اهانت به قرآن کریم تکرار شود روابطش با سوئد را قطع خواهد کرد.
البته لازم است گفته شود دین اسلام و مقدسات آن در گذشته بارها توسط عواملی در کشور های غربی مورد توهین و هتک حرمت قرار گرفته است و اولین توهین بر می گردد به انتشار کتاب آیات شیطانی در سال 1988 که توسط سلمان رشدی، انگلیسی هندی تبار نوشته شده بود.
چرا پلیس سوئد، مجوز برای توهین به قرآن را صادر کرد و دولت سوئد مانع آن نشد؟
از مهم ترین دلایل آن، افزایش آمار اسلام گرایی در غرب، به ویژه در سوئد و دانمارک می باشد. گزارش وب سایت Find Easy نشان می‌دهد که جمعیت مسلمانان اروپا به حدود پنجاه میلیون و پانصد هزار نفر در سال 2022 رسیده است. آمارها نشان می‌دهد که جمعیت مسلمانان در اروپا رشد چشمگیری دارد که در این رشد، سوئد و فرانسه در رتبه های نخست هستند. پس دلیل حمایت دولت های اروپایی از این اهانت، می‌تواند برای مقابله با رشد افزون جمعیت مسلمانان باشد.
اما واکنش های سایر جوامع یا سازمان های بین المللی به این اتفاق چه بود؟
اقدام شورای حقوق بشر برای بررسی هتک حرمت به قرآن کریم
به درخواست سازمان همکاری اسلامی، شورای حقوق بشر نشستی را در ژنو به عنوان جلسه اضطراری برگزار کرد. در این شورا پیش نویس قطعنامه ای از سوی پاکستان و فلسطین ارائه شد که نگرانی خود را درباره ی افزایش هتک حرمت ابراز کردند. همچنین در این جلسه، وزیر خارجه عربستان نگرانی خود را بابت ایجاد نفرت و نژادپرستی اعلام کرد.
شورای حقوق بشر نیز درباره نفرت مذهبی قطعنامه ای صادر کرد که با مخالفت آمریکا و اروپا مواجه شد. ادعای آن ها نقض حقوق بشر و آزادی بیان بوده است. نتیجه رای گیری این قطعنامه با 28 کشور موافق، 12 کشور مخالف و 7 کشور ممتنع روبه رو شد. کمیسر حقوق بشر سازمان ملل متحد نیز از نفرت پراکنی در همه جای دنیا انتقاد کرد. به نظر او، این اتفاقات برای برانگیختن خشم و ایجاد تفرقه در جوامع است.
موضع کشور های اسلامی
همچنین کشور های عربی این اقدام را محکوم کرده و خواستار تحریم سوئد شدند. از جمله این دولت ها میتوان به عراق، مصر، عربستان، اردن، فلسطین، یمن، ترکیه، قطر اشاره کرد.
افزون بر آن دبیر کل شورای همکاری خلیج فارس، جاسم محمد البدیوی این اهانت را محکوم کرد.
واکنش جمهوری اسلامی ایران
سفارت جمهوری اسلامی ایران در دانمارک اهانت به کتب مقدس ادیان مختلف از جمله قرآن کریم را محکوم کرد. همچنین از تمام دولت ها خواستار شد تا به افراط گرایان برای ضربه زدن به احساسات پیروان هیچ دینی مجال داده نشود.
وزیر امور خارجه در جلسه فوری حقوق بشر نیز گفت: تردید و تاخیر در محکومیت اقدامات اخیر در اهانت به قرآن نشان دهنده استاندارد دوگانه است. وی افزود: مقام های سوئدی و همچنین اروپایی باید اقدامات فوری و موثری برای جلوگیری از تکرار اینگونه اقدامات انجام دهند.
اما آنچه در این میان، میتوان نتیجه بخش باشد، نشست بین المللی است که صبح روز دوشنبه 9 مرداد ماه برگزار شد. موضوع این نشست «بررسی ابعاد فقهی و حقوقی اهانت به قرآن کریم از منظر حقوق بین المللی» بود. این نشست توسط اتباع کشور های اروپایی و با دعوت از اساتید دانشگاه ها و حقوقدان ها انجام شد.
در این نشست :
دبیر کل آن، آقای کریم نجفی برزگر اشاره داشتند که پیشینه سیاه کشور های اروپایی برای اهانت به مقدسات اسلامی با اسم آزادی است. احمد مومنی استاد حقوق دانشگاه تهران نیز گفت: در اسناد بین المللی، آزادی بیان و عقیده نیز وجود دارد اما مطلق نیست و محدودیت هایی دارد. در ادامه نیز بیان داشت که در منشور ملل متحد و اعلامیه جهانی حقوق بشر 1948 به آزادی پرداخته شده است. اما این آزادی مشروط می باشد. طبق اعلامیه جهانی حقوق بشر و میثاق مدنی سیاسی، آزادی بیان باید در راستای حفاظت از نظم عمومی و رعایت حقوق دیگران باشد. یعنی حق آزادی بیان نباید سلامت، اخلاق و نظم را تحت شعاع قرار دهد. عضو هیئت علمی دانشگاه تهران نیز خواستار ورود شورای امنیت سازمان ملل متحد شد. زیرا توهین به قرآن زمینه ساز خشونت است و تهدیدی برای صلح و امنیت بین المللی می باشد.
علاوه بر دولت جمهوری اسلامی ایران، مرکز وکلا، کارشناسان رسمی و مشاوران خانواده قوه قضائیه طی بیانیه ای اهانت به قرآن را محکوم کردند. آنها از دستگاه قضایی، وکلاء و فعالان حقوق بشر کشور سوئد خواستند به دنبال این اتفاق، واکنش خود را نشان داده و مانع آن شوند. آنها معتقدند که آزادی بیان و اندیشه در سایه احترام به هنجارها نمایان می‌شود. افزون بر آن، هتک حرمت به مقدسات برخلاف صلح و اصول بنیادین حقوق بشری است. این اتفاقات نشان دهنده افراط گرایی از آزادی بیان می‌باشد که به دنبال آن، شاهد افزایش خشونت و نفرت‌پراکنی خواهیم بود.
اهانت به قرآن از دیدگاه اسلام
هر دین یا آموزه ای، اموری مقدس دارد که احترام به آن نه تنها برای افراد آن دین واجب می‌باشد، بلکه جوامع دیگر نیز آن را واجب می‌دانند. زیرا اهانت به این مقدسات موجب از هم گسیختن جوامع می‌شود. به همین دلیل قرآن کریم به این امر توجه ویژه ای داشته و مباحثی را به آن اختصاص داده است.
پروردگار در آیه 231 سوره بقره، آیات الله را از اموری مقدس دانسته که هتک و اهانت به آن ناروا و گناه است. قرآن کریم در آیه 108 سوره انعام از مومنین می خواهد تا نسبت به مقدسات دیگر اقوام رفتار اهانت آمیزی نداشته باشند. در پی آن، آنان نیز به مقدسات اسلام توهین نکنند. به عبارت دیگر، ضرورتی ندارد تا جوامع، مقدسات دیگر جوامع را تکریم و احترام کنند، بلکه کافی است تا رفتار اهانت آمیزی نداشته باشند.
ملاک اهانت به قرآن
تشخیص اهانت به قرآن با عرف می‌باشد. هر رفتار و گفتاری که از دیدگاه عرف، قرآن کریم را خوار کند، اهانت محسوب می‌شود.
اهانت به قرآن کریم از نگاه حقوق بشر
قاعده اصلی در حقوق بشر که موضوع مقاله ما می باشد، آن است که همه حق دارند، اگرچه عقایدشان حق نباشد. به عبارت دیگر حقوق بشر بوجود آمد تا اعلام کند همه انسان ها فارغ از دین، مذهب، عقیده، نژاد و هر مولفه ای که باعث تفاوت یک انسان از انسان دیگر می‌شود، برابرند. آنچه مهم است صرف انسان بودن می باشد. پس حقوق بشر به دنبال یک زندگی عادلانه و مسالمت آمیز انسان ها در کنار یکدیگر است. اما زندگی عادلانه مستلزم برابری در کنار برادری می‌باشد.
-
ماده یک اعلامیه حقوق بشر هم بیان می دارد:
تمام افراد بشر آزاد به دنیا می‌آیند و از لحاظ حیثیت و حقوق با هم برابرند. همه از عقل و وجدان بهره مند هستند و باید نسبت به یکدیگر با روح برادری رفتار کنند.
به عبارت دیگر اگر من با دیگری برادر هستم یا هم نوع هستم، بدون برابری چه فایده دارد؟ اگر می‌اندیشم که او از من پایین تر است یا به خاطر داشتن عقیده ای او را سرزنش می‌کنم آیا زندگی مسالمت آمیز معنایی دارد؟
نکته شایان توجه آن است که مقصود از ماده فقط تبعیض علنی نبوده است؛ بلکه تحریک به تبعیض نیز برخلاف حقوق بشر می باشد. در واقع با رفتارمان به گونه ای جلوه کنیم که اگر دیگری اعتقادی دارد که من آن را تحقیر می‌کنم، پس سزاوار تبعیض هست. اگر بخواهیم قرآن سوزی در سوئد را تفسیر کنیم، به معنای آن است که مسلمانان به قرآن معتقدند، پس من آن را تحقیر می‌کنم. در نتیجه مسلمانان سزاوار تبعیض هستند.
پایه حقوق بشر آن است که:
هرکس با هر باوری که دارد از حقوق مساوی برخوردار باشد. در کنار آن نیز افراد احساس آرامش از با هم بودن داشته باشند. فردی که خلاف باور دیگری اعتقاد دارد، باید بتواند از کنار دیگری بودن احساس آرامش کند.
حقوق بشر ادعای برقراری امنیت را دارد. اما سوال این است تا زمانی که بی احترامی به انسان ها وجود دارد آیا امنیت برقرار می‌شود؟ تا تحقیر هست آیا برابری نیز هست؟
قاعده دیگری که حقوق بشر آن را ادعای خود می‌داند، این است که هر کس حق دارد هر باوری داشته باشد اما حق ندارد باورش را بر دیگران اعمال کند. انسان ها باور و عقاید متفاوتی دارند؛ اما برای زیستن مسالمت آمیز نیاز داریم که به عقاید هم احترام بگذاریم. من به عقاید دیگری احترام می گذارم، او هم به باور من احترام بگذارد.
-
ماده 18 اعلامیه حقوق بشر:
هرکس حق دارد از آزادی اندیشه، وجدان و مذهب بهره‌مند گردد. این حق شامل آزادی تغییر مذهب یا باور و نیز آزادی اظهار مذهب یا باور به شکل آموزش، عمل به شعائر، نیایش و بجای آوردن آیین ها، چه به تنهایی و چه به صورت جمعی، نیز می‌گردد.
شاید موافقین اهانت به قرآن کریم، این اتفاق را در راستای ماده 18 این اعلامیه تفسیر کنند. اما هدف از این ماده شناسایی آزادی عقیده بوده است. آیا جای سوال نمی‌باشد که این آزادی مطلق و بی قید و شرط می باشد یا مقید؟ آیا مقید کردن آن ضربه به این آزادی نمی باشد؟ افزون بر آن اگر این ماده را به نفع خود تفسیر کنند، بند سوم ماده 29 و ماده 30 اعلامیه راه را بر آنان می‌بندند. زیرا طبق بند سوم ماده 27 افراد حق آزادی، بر خلاف اهداف و اصول سازمان ملل متحد را ندارند. هدف از سازمان ملل متحد، ایجاد صلح و آرامش میان جوامع بشری است. ماده 30 نیز صریحا تفسیر هرگونه از مواد این اعلامیه در جهت منافع شخصی یا گروهی را منع می‌کند.
آزادی بیان مقید
باید کمی واضح تر سخن گفت. اگر مقصود از ماده یک هر نوع آزادی بیان و رفتاری می‌باشد، آیا همین ماده، هدف حقوق بشر که احترام به کرامت ذاتی انسان می‌باشد؛ را نادیده نمی‌گیرد؟ به عبارت دیگر وقتی افراد آزادند به عقاید یکدیگر توهین کنند؛ آیا همچنان هدف از این ماده یا اعلامیه برقرار می‌شود؟ جای سوال است که آیا میتوان زمینه برای زندگی مسالمت آمیز را فراهم نمود؟
زمانی هدف این اعلامیه جامهء عمل می‌پوشاند، تا یک به یک افراد دهکده جهانی، حق بیان افکار و عقاید خود را داشته باشند. این امر مستلزم احترام به باور های همنوع خود می‌باشد. در واقع بنیان فلسفی مدارا، آن است که بگویم: آنچه من می اندیشم حق نیست و نسبی است، شاید بخشی از حقیقت در باور ما نباشد. من حق دارم تا از حقوق خود بهره مند شوم اما اجرای این حقوق مستلزم آن است که مدارا کنم. مدارا هم زمانی برقرار می‌شود تا خود را حق مطلق و دیگری را باطل ندانم.
در همین مسیر نیز ماده 28 اعلامیه حقوق بشر بیان می دارد:
هرکس حق برخورداری از نظمی اجتماعی یا بین المللی را دارد که در آن حقوق و آزادی های مطرح شده در این اعلامیه به طور کامل اجرا شدنی باشد.
زمانی نظم اجتماعی برای رسیدن به حقوق و آزادی های این اعلامیه فراهم می‌شود که باور ها، بدون زدن جرقه در کنار همدیگر رشد کند. افراد ترس از بیان عقاید خود نداشته باشند. زیرا زمانی که ترس در جامعه رخنه کند، روزی خشونت آن دامن گیر همه افراد بشریت شده و نظم برهم می خورد. به دنبال آن دیگر مجالی برای سخن از حقوق بشریت و آزادی ها باقی نمی‌ماند.
میتوان گفت در هر سند بین المللی که از آزادی بیان و عقیده گفته شده است، صریحا به محدودیت های آن نیز اشاره کرده است.
آیا سوئد ملزم به رعایت حقوق بشر است؟
کشور های اروپایی، من جمله سوئد و دانمارک که اهانت به قرآن در آنها رواج یافته است، اسناد حقوق بین المللی را امضا کرده اند. پس مفاد و مواد این اسناد در رابطه با آن ها لازم الاجرا می‌باشد.
از سوی دیگر قانون اساسی سوئد حاوی چهار قسمت می باشد که یکی از آنها آزادی بیان است. در این قانون نیز حقوق به دو دسته مطلق و مقید تقسیم شده است. حق حیات و زیستن حقی مطلق است که نمی‌توان آن را محدود به چیزی کرد. اما آزادی بیان و آزادی تجمعات مقید هستند و در شرایطی چارچوب هایی دارند.
اصل 12 قانون اساسی سوئد اشاره به این محدودیت ها دارد. اما چرا با وجود داشتن قانون اساسی به آن عمل نمی‌شود؟
جمع بندی
آنچه در سالیان سال شعار حقوق بشر بوده است، برقراری عدالت و برابری در کنار کرامت ذاتی انسان بوده است. این دو مولفه جز با از بین بردن فقر و ترس نیز برقرار نمی‌شود. اگر با وجود اعتقاد به حقوق بشر، همچنان اهانت به قرآن در سوئد را آزادی بیان دانست، باید گفت این چیزی نیست جز نفرت‌پراکنی در سایه آزادی بیان. همانطور که اشاره شد افراد آزادند در بیان هر گونه افکار، عقیده و باور؛ اما این آزادی مطلق و بی قید و شرط نمی‌باشد. بلکه باید در راستای احترام به آزادی و عقاید دیگران نیز باشد.
اعتقاد به قران کریم یا هر کتاب مقدس دیگری، ریشه در درون افراد دارد. اهانت به عقیده درونی افراد همانند تجسس در زندگی شخصی می‌باشد. در نتیجه هیچ دلیلی برای این اهانت در سوئد موجه نمی باشد و برخلاف اصول و موازین حقوق بشری است.
نویسنده : علی ساور علیایی
