قرار وثیقه یکی از انواع قرارهای تامین کیفری است. کارکرد وثیقه به این صورت است که در قبال آزادی متهم مال یا مبلغی ارائه می شود. و متهم بعد از وثیقه تعهد می دهد که هر زمان دادگاه صالح طبق قانون آیین دادرسی کیفری او را احضار کند در دادگاه حضور یابد. و به کمک وکیل حرفه ای خود به دفاع بپردازد. اگر متهم در زمان مقرر در مرجع صالح حاضر نشود، قرار وثیقه ی سپرده شده به نفع دولت ضبط می گردد.
قرار وثیقه یعنی چه؟
طبق ماده 217 قانون آیین دادرسی کیفری، در جهت حفظ حقوق مجنی علیه و تضمین حضور متهم در دادگاه صالح جهت رسیدگی به پرونده او، قرارهای تامینی در نظر گرفته شده است. یکی از انواع این قرار های تامین، قرار اخذ وثیقه می باشد. این نوع قرار تامین در مواردی صادر می‌شود که طبق تحقیقات مقدماتی، احتمال محکومیت متهم بالا بوده و جرم ارتکابی در دسته‌ی جرائم سنگین مثل محاربه قرار بگیرد. در چنین شرایطی بازپرس پرونده تصمیم می‌گیرد به جای سلب آزادی متهم و فرستادن او به زندان، قرار تامین وثیقه صادر کند. او متهم را موقتا تا زمانی که وضعیت پرونده کیفری تعیین تکلیف شود آزاد می کند.
قرار وثیقه چه زمانی صادر می‌شود؟
مطابق بند خ ماده 217 قانون آیین دادرسی کیفری، زمانی که فردی متهم به ارتکاب جرایم سنگین مانند جرایم درجه 1 می باشد و تحقیقات مقامات پرونده نشان می‌دهد که به احتمال قوی او درد دادگاه محکوم گردد،
در این موارد به دلیل سنگینی جرم، میزان خسارت به شخص نیز بالاست. بنابراین، بازپرس یا مقام قضایی صالح در مرجع رسیدگی کننده برای تضمین زیان های مادی و معنوی وارده به شخص و بازگشت متهم برای ادامه رسیدگی به پرونده قرار تامین کیفری، اخذ وثیقه را صادر میکند.این وثیقه می‌تواند مال منقول یا غیر منقول، ضمانت نامه بانکی یا حتی وجه نقد باشد.
در جرائم غیرعمدی در صورتی که تضمین حقوق شخص متضرر از جرم به روشهای دیگری ممکن باشد صدور قرار های سنگینی مانند، اخذ وثیقه کیفری و قرار کفالت جایز نیست.
تودیع وثیقه یعنی چه؟
یکی از اصطلاحاتی در مورد وثیقه به کار می رود تودیع وثیقه است. منظور از تودیع وثیقه در واقع همان سپردن وثیقه ای است که بازپرس به آن حکم داده است. بنابراین، خانواده‌ی متهم، شخص ثالث، وکیل کیفری متهم یا خود متهم می تواند وثیقه ای را به میزان مشخص شده در قرار بسپارد. البته این نکته حائز اهمیت است که آزادی متهم پس از سپردن وثیقه موقتی است.
اگر متهم وثیقه نداشته باشد چه می‌شود؟
بازپرس پس از صدور وثیقه به متهم ابلاغ میکند که وثیقه ای برای خود معرفی کند. اما اگر متهم نتواند وثیقه ای متناسب با میزان تعیین شده در قرار ارائه دهد. طبق ماده 226 قانون آیین دادرسی کیفری تا زمانی که بتواند وثیقه مناسبی تامین و تودیع کند بازداشت و راهی زندان می شود. البته طبق تبصره همین ماده رئیس یا معاون زندان مکلف شده اند که امکان دسترسی و یافتن وثیقه گذار یا کفیل را برای متهم زندانی فراهم کنند. بنابراین وکیل جزایی متهم می‌تواند از جانب او در جهت یافتن شخص وثیقه گذار تلاش کند.
پرداخت وثیقه توسط خود متهم
پس از صدور قرار وثیقه دو حالت برای سپردن وثیقه وجود دارد : 1-خود متهم وثیقه مناسب را تودیع نماید. 2-شخص ثالثی از طرف متهم این وثیقه را بسپارد. شخص ثالث می تواند از خانواده،دوستان، همکاران یا وکیل دادگستری متهم باشد.
در حالت اول خود متهم به اندازه‌ی وثیقه ،دارای مال اعم از منقول یا غیر منقول، ضمانت نامه بانکی یا وجه نقد است. بنابراین می‌تواند شخصا وثیقه مورد نظر را بسپارد. در این مورد اگر شخص متهم بعد از احضار توسط دادگاه صالح در مرجع قضایی حاضر نشود، وثیقه ی او به دستور دادستان و با طی مراحل قانونی به نفع دولت و قوه قضاییه مصادره می‌شود.
اما اگر متهم بتواند برای عدم حضور به موقع خود در دادگاه دلیل موجه که مورد پذیرش قانون باشد ارائه دهد وثیقه ضبط نمی‌شود. و مقام قضایی متناسب با موقعیت تصمیم مقتضی می‌گیرد.
پرداخت وثیقه توسط شخص ثالث
حالت دیگر در تودیع وثیقه این است که شخص دیگری غیر از خود متهم وثیقه را تامین کند. در این حالت در دادسرا به شخص ثالث به عنوان وثیقه گذار اطلاع میدهند که او مسئول حاضر کردن وثیقه نزد بازپرس و سایر مقامات کیفری صالح است. همچنین وثیقه گذار باید آدرسی واقعی را به مقام تحقیق ارائه دهد. و در صورت تغییر آدرس، سریعا آن را به اطلاع مقامات مربوطه برساند. در این حالت نیز در صورتی که وثیقه گذار ظرف یک ماه از تاریخ ابلاغیه متهم را در دادگاه حاضر نکند ، وثیقه او ضبط خواهد شد. مگر اینکه بتواند عذر موجه قانونی ارائه کند.
جهات عذر موجه متهم در ماده 178 قانون آیین دادرسی کیفری مورد بررسی قرار گرفته است. که عبارتند از :
الف – نرسیدن یا دیر رسیدن احضاریه ؛ به گونه ای که مانع از حضور شود .
ب – بیماری متهم و بیماری سخت والدین ، همسر یا اولاد وی که مانع از حضور شود .
پ – همسر یا یکی از اقربا تا درجه سوم از طبقه دوم فوت شود .
ت – ابتلاء به حوادث مهم از قبیل بیماری های واگیر دار و بروز حوادث قهری مانند سیل و زلزله که موجب عدم امکان تردد گردد .
ث – متهم در توقیف یا حبس باشد .
ج – سایر مواردی که عرفا به تشخیص بازپرس ، عذر موجه محسوب می شود .
تعیین مبلغ وثیقه به عهده چه کسی است؟
مطابق با مقررات فعلی کیفری، تعیین میزان مبلغ قرار وثیقه بر عهده مرجع قضایی صادر کننده‌ی قرار است. میزان وثیقه باید متناسب با نوع جرم ارتکابی، مجازات آن و میزان خسارت زیان‌دیده از جرم باشد. البته اغلب قضات هستند قرار هایی مانند اخذ وثیقه، کفالت یا بازداشت موقت را صادر می‌کنند. تعیین مبلغ وثیقه به عهده مرجع قضایی رسیدگی کننده است. اما تعیین این موضوع که این وثیقه به چه شکلی باشد بر عهده خود متهم است. برای مثال اگر قاضی یا بازپرس قرار تودیع وثیقه نقدی را صادر کرده باشد اما متهم وثیقه غیر نقدی مثل مال غیر منقول را ارائه دهد اشکالی ندارد و مورد قبول مرجع صالح قرار خواهد گرفت.
ارزیابی ارزش مال مورد وثیقه چگونه انجام می‌شود؟
اگر وثیقه وجه نقد به پول رایج کشور باشد یا ضمانت نامه بانکی که قابل ارزش گذاری به پول نقد باشد، نیاز به ارزیابی ارزش ندارد. اما اگر مال مورد وثیقه مال منقول مثل خودرو یا مال غیر منقول مثل منزل مسکونی باشد، در این صورت باید مورد ارزیابی قرار گیرد تا ارزش آن مشخص شود.
در خصوص ارزیابی مال مذکور، مقام قضایی از طریق کارشناسان رسمی استعلام می‌گیرد. اگر ارزش مال به میزان وثیقه تعیینی یا بیشتر از آن باشد، وثیقه را قبول میکند و متهم موقتا تا تشکیل دادگاه آزاد می‌شود. اما اگر ارزش مال مزبور از مبلغ تعیینی در قرار کمتر باشد وثیقه رد می‌شود. و متهم باید به دنبال وثیقه دیگری بگردد وگرنه تا زمان رسیدگی در مرجع صالح، بازداشت خواهد شد.
ضمانت اجرای عدم تادیه وثیقه چیست؟
در صورتی که بازپرس یا مقام قضایی صالح دادسرا قرار اخذ تأمین وثیقه را صادر کند.علی الاصول متهم یا شخص ثالث از جانب او باید این وثیقه را تودیع نماید. تا متهم بتواند به صورت موقت تا زمان تشکیل جلسات دادگاه آزاد باشد. اما اگر متهم یا ثالث نتواند مبلغ قرار وثیقه یا مال معادل آن را تامین کند، طبق قانون آیین دادرسی کیفری متهم تا زمان سپردن وثیقه مناسب بازداشت می‌شود. اما در صورت بازداشت، متهم می تواند ظرف 10 روز از تاریخ ابلاغ قرار، نسبت به اصل قرار منتهی به بازداشت یا عدم پذیرش وثیقه اعتراض کند.
در نتیجه، ضمانت اجرای عدم تادیه وثیقه مناسب بازداشت متهم به میزان حداقل مجازات مقرر در قانون مجازات اسلامی برای آن جرم است.
گروه حقوقی و مرکز داوری سروش عدل با در اختیار داشتن بهترین وکلای جزایی دادگستری می‌تواند در زمینه حل مشکلات حقوقی شما را یاری دهد. شما می‌توانید از طریق تماس با کارشناسان حقوقی موسسه سروش عدل یا مشاهده وب‌سایت این مرکز پاسخ سوالات حقوقی خود را دریافت کرده و پرونده های حقوقی و کیفری خود را به وکلای توانمند این مرکز حقوقی بسپارید.
