ماهیت اقاله

زمانی که عقدی مانند بیع، که از حیطه عقود لازم است منعقد می گردد حق فسخ یک طرفه و انحلال عقد را از طرفین که بایع و مشتری هستند اسقاط می کند. و به آنها اجازه نمی دهد که بدون رضایت طرف دیگرعقد، موجبات فسخ و انحلال را فراهم آورند. اما در جایی خود قانون گذار به طرفین عقد لازم، این اجازه را می دهد که با رضایت دو طرفه اسباب اسقاط عقد لازم را فراهم کنند و عقد را از بین ببرند. این بر هم زدن قرارداد را اقاله می گویند.

آثار حقوقی اقاله

۱.به موجب اقاله، قرارداد منعقد شده از بین می رود و طرفین عقد دیگر هیچ تعهدی نسبت به یکدیگر ندارند. اگر بخواهیم به عنوان مثال عقد بیع را بررسی کنیم باید بگوییم به موجب این عقد بایع ملزم است که مبیع را به مشتری انتقال دهد. و مشتری ثمن را به بایع تادیه کند. اما اگر اقاله جاری شود دیگر طرفین تعهدی به نقل و انتقال ندارند و حتی اگر عوضین رد و بدل شده باشند ملزم هستند که آن را به یکدیگر مسترد کنند.

اگر یکی از عوضین تلف شده باشد تکلیف چیست؟

به موجب اقاله طرفین به رد عوضین ملزم هستند. اگر یکی از عوضین تلف شده باشد این امر، مانعی ایجاد نمی کند و طرفین می توانند به موجب اقاله به قرارداد خود پایان دهند. و به جای استرداد اصل مال، مثل آن را، در صورت مثلی بودن و قیمت آن را در صورت قیمی بودن پرداخت شود.

۲.اثر اقاله ناظر به آینده است و در گذشته تاثیری ندارد. به دید قانون گذار، عقد منعقد شده از زمان انعقاد تا زمانی که به موجب اقاله منحل شود واجد اثر حقوقی بوده است و نافذ و معتبر است. به بیان دیگر، اقاله نسبت به گذشته تاثیری ندارد و به صحت آثار عقد، قبل از اقاله، لطمه ای نمی زند.

در چه شرایطی طرفین می توانند اقاله را جاری کنند؟

اقاله عقد است و پذیرش آن شروطی را می پذیرد.

۱.اقاله زمانی تحقق پیدا می کنند که متعاقدین به انجام آن رضایت داشته باشند. و بخواهند به موجب اقاله به عقد منعقد شده پایان بدهند.

۲.داشتن اراده باطنی به انجام اقاله شرط است. متعاملین زمانی می توانند به موجب اقاله عقد منعقد شده فی مابین خود را منحل کنند که اجبار و اکراه از انجام این عمل حقوقی نداشته باشند.

۳.اهلیت داشتن از دیگر شروط  لازمه برای تحقق اقاله است. اگر در زمان اقاله یکی از طرفین به جنون یا سفاهت دچار شده باشد اقاله غیر ممکن است و طرفین نمی توانند با استناد به آن عقد فی مابین خود را منحل کنند.

در کدام دسته از عقود اقاله راه ندارد؟

قانون گذار در رابطه با تمامی عقود لازم این اذن را به طرفین عقد داده است که به اراده خود بتوانند اقاله را جاری کنند. جز چند مورد استثنا که اقاله هرگز در آنها راه ندارد که به شرح ذیل می باشد.

۱.طرفین عقد وقف که واقف و موقوف علیه هستند هیچ گاه نمی توانند به موجب اقاله این عقد را از بین ببرد.

2.زوج و زوجه چه در نکاح دائم و چه موقت، حق بر هم زدن عقد را به موجب اقاله نخواهند داشت.

3.شخص ضامن، به موجب عقد ضمان، متعهد می شود که  عهده دار پرداخت دیون از جانب ضامن باشد. اگر اقاله جاری شود این مسئولیت به مدیون محول می شود که این خلاف عقد ضمانت است.

تکلیف نمائات و منافع در اقاله

به موجب اقاله بایستی تکلیف نمائات و منافع متصل و منفصل مشخص گردد.

نص صریح ماده ۲۸۷قانون مدنی در پاسخ به این سوال بیان می دارد که نمائات و منافع منفصله که از زمان عقد تا زمان  اقاله حادث می شود از آن کسی است که به واسطه عقد مالک شده است. اما نمائات متصله تعلق به کسی دارد که به موجب اقاله مالک مال شده است.

تفاوت حق فسخ و اقاله

۱. اراده یک طرفه برای تحقق فسخ کفایت می کند اما اجرای اقاله توافق طرفین عقد را نیاز دارد.

۲.اقاله تنها در رابطه با عقود لازم است. اما به موجب خیارات می توان حق فسخ را هم راجع به عقود لازم و هم عقود جایز اجرا کرد.

۳. ماهیت اقاله عقد است و با اراده طرفین واقع می گردد. اما فسخ ایقاعی است که با اراده یک طرفه واقع می گردد.

دعوی تایید و اثبات اقاله

طرفین با توافق یکدیگر تصمیم می گیرند که به موجب اقاله قرارداد فی مابین خود را منحل و عوضین‌ را به یکدیگر رد کنند. اگر یکی از طرفین خلاف تراضی صورت گرفته، منکر اقاله شود برای طرف دیگر این حق بوده که اقامه دعوی کند و با ارائه دادن مستندات قانونی از جمله: شهادت شهود، اقرار، ارائه دادن سندی که دلالت بر قبولی اقاله از سوی طرفین عقد دارد و…. حکم بر تایید اقاله را از دادگاه دریافت و طرف دیگر را به استرداد مالی که به موجب اقاله بایستی پس داده شود ملزم کند.

دادگاه صالح به رسیدگی

مرجع صلاحیت دار رسیدگی به دعوی اقاله دادگاه محل اقامت خوانده است (خوانده ای که منکر تایید اقاله شده است) و منحل شدن عقد را به موجب اقاله قبول ندارد.

البته خواهان نیز می تواند این دعوی حقوقی را در دادگاهی که اقاله در آنجا منعقد شده نیز مطرح کند.

نتیجه گیری

ما در این مقاله به بررسی ماهیت اقاله و آثاری که قرار است به موجب آن ایجاد شود پرداختیم. گفتیم که اقاله موجبی است برای بر هم زدن عقد لازمی که فی مابین طرفین منعقد شده و آنها را به انجام تعهداتی واداشته است. با اجرای اقاله دیگر تعهدی وجود ندارد و طرفین ملزم هستند که عوضین را به یکدیگر مسترد کنند.

پیشنهادات

تیم حقوقی و داوری سروش عدل، با داشتن چندین سال سابقه در حوزه وکالت، سعی بر آن دارد که بهترین خدمات حقوقی را به افرادی که درگیر مشکلات حقوقی در حوزه های مختلف ملکی، ثبتی، خانواده، کیفری و …. هستند ارائه دهد. شما می توانید جهت برخورداری از خدمات تیم ما، از طریق راه های ارتباطی اعلام شده در تماس باشید و کلیه سوالات حقوقی خود را با وکلای ما در میان بگذارید.

برخی از سوالات متداول

۱.اقاله چیست و چه آثاری دارد؟

یکی از اسباب انحلال عقود و قراردادهای لازم اقاله است. به موجب اقاله، قرارداد منعقد شده از بین می رود و طرفین دیگر هیچ تعهدی نسبت به یکدیگر نخواهند داشت.

۲.چه مرجعی صلاحیت رسیدگی به دعوی حقوقی اقاله را دارد؟

این حق برای خواهان می باشد که دعوی حقوقی اقاله را حسب مورد در دادگاه محل اقامت خوانده و یا دادگاهی که اقاله در آنجا منعقد شده مطرح کند.