یکی از خدمات مهمی که بانک ها امروزه به مشتریان خود عرضه می‌کنند صدور انواع ضمانت نامه بانکی ریالی است. بانک ها می‌توانند از این طریق حجم مبادلات اقتصادی را افزایش داده و باعث تسهیل مبادلات اقتصادی شوند. علاوه بر این بانک ها تجاری می‌توانند با صدور این ضمانت نامه ها سود قابل توجهی کسب کنند. به همین دلیل است که اغلب بانک‌ها توجه ویژه ای به این بخش دارند.
آنها سعی می‌کنند با توان بیشتر، در این بخش ورود پیدا کنند تا بتوانند سهم مناسبی از بازار صدور ضمانتنامه را به خود اختصاص دهند. ضمانت نامه بانکی جز اسناد بوده و باید از قواعد عقد ضمان تبعیت کند. به همین دلیل صدور تضمین بانکی دارای شرایط خاص حقوقی است. در نتیجه، هر شخص حقیقی و حقوقی و وکیل بانکی باید از احکام حقوقی این سند آگاهی کافی داشته باشد. در این مقاله به بررسی انواع ضمانت نامه ها و شرایط حقوقی آن می‌پردازیم.
منظور از ضمانت نامه بانکی چیست؟
به طور کلی، ضمانت نامه بانکی سندی است که برای تضمین معامله از بانک دریافت می‌شود، همچنین معاملات اقتصادی و تجاری را نیز برای انسان‌ها آسان می‌کند. به بیان دیگر، می‌توان گفت که به موجب تضمین بانکی طرف صادرکننده یا همان ضامن در مقابل کسی که ضمانت خواست ضمانت خواه متعهد می‌شود. متعهد باید عندالمطالبه یا در سررسیدی که در ضمانتنامه درج شده است مبلغ مشخص شده را به ذینفع، پرداخت نماید.
در واقع، تضمین بانکی، یک قرارداد ضمانت است. این سند به درخواست مشتری، از سوی بانک، صادر می گردد. بانک با صادر کردن چنین سندی، یک تضمین رسمی ارائه می‌دهد. تعهد بانک این است که، در صورت عدم انجام تعهد از طرف ضمانت خواه، وجه مندرج در ضمانت نامه را تحویل ذینفع نماید.
هر تضمین نامه بانکی دارای ویژگی های منحصر به فردی است که آن را از دیگر ضمانت ها متمایز می‌کند. ویژگی ها و ارکان اصلی یک تضمین بانکی عبارتند از:
1-این تضمین، یک تعهد غیر قابل برگشت است. یعنی بانک ضامن، نمی تواند بعد از قبول ضمانت نامه، از تعهد خود استنکاف کند.
2-این ضمانت نامه، از قرارداد پایه، مستقل بوده و تنها در صورت مطالبه وجه الضمان از طرف ذینفع، قابل پرداخت می باشد.
3-این ضمانت نامه، غیر قابل انتقال است. یعنی، ذی نفع نمی تواند آن را به شخص ثالث انتقال دهد.
در حقوق به چه کسی ضامن می‌گویند؟
طبق ماده ی ۶۸۴ قانون مدنی: «عقد ضمان عبارت است از اینکه شخصی مالی را که بر ذمه دیگری است به عهده بگیرد. متعهد را ضامن ، طرف دیگر را مضمون له و شخص ثالث مضمون عنه یا مدیون اصلی می‌گویند».
می‌توان گفت، مطابق با عرف رایج و قانون مدنی، چنانچه شخصی با اختیار و آگاهی، پرداخت طلب شخصی را در قبال طلبکار وی متعهد شود، فرد را ضامن و رابطه ی قانونی ایجاد شده را عقد ضمان می گویند. به طور مثال، در برخی موارد فردی به عنوان ضامن چک را ظهر نویسی می‌کند که به آن پشت نویسی چک هم گفته می‌شود. در این مورد فرد امضا کننده ضمانت می‌دهد. اگر صادر کننده چک نتوانست وجه آن را در موعد مقرر بپردازد، او به عنوان ضامن مبلغ چک را تامین کند.
برای اینکه ضمانت ضامن پذیرفته شود و واجد اثر قانونی باشد، ضامن باید ویژگی های داشته باشد. برای مثال ضامن باید عاقل، بالغ و رشید باشد و شرایط اهلیت را داشته باشد. در عقد ضمان تمکن مالی ضامن شرط نیست. یعنی حتی یک شخص معسر هم به طور کلی می‌تواند ضامن کسی شود. اما معمولا بانک ها ضمانت معسر و مفلس را نمی‌پذیرند. لیکن، یک فرد محجور یا مجنون نمی‌تواند ضمانت کسی را به عهده بگیرد.
انواع ضمانت نامه کدام اند؟
ضمانت نامه ها به عنوان یک سند انواع و اقسام متنوعی دارند. در این بخش به معرفی مهمرین ضمانت نامه ها می‌پردازیم:
1- ضمانتنامه شرکت در مناقصه یا مزایده:
شرکتها و موسسات دولتی معمولاً برای فروش اموال خود از طریق مزایده و برای اجرای پروژه های خود از طریق مناقصه عمل می کنند. اشخاص شرکت کننده در مناقصه و یا مزایده بایستی همراه با پیشنهاد خود ضمانت نامه ای به کارفرما تسلیم نمایند. در صورتی که این اشخاص نتوانند تعهد خود را انجام دهند این تضمین، به نفع کارفرما توقیف می‌شود.
2- ضمانت نامه پیش پرداخت:
برای شروع عملیات موضوع پیمانکاری، معمولاً کارفرما درصدی از مبلغ قرارداد را به پیمانکار تحت عنوان پیش پرداخت، پرداخت می‌نماید. کارفرما در قبال این پرداخت اولیه یک ضمانت نامه از پیمانکار می‌گیرد. این ضمانت نامه به مرور زمان و تهیه صورت وضعیت به تدریج، از سوی کارفرما کاهش می‌یابد.
3- ضمانتنامه حسن انجام تعهد:
این سند برای تضمین انجام به موقع تعهدات مضمون عنه یا متعهد در مقابل ذینفع صادر می‌گردد.
4- ضمانتنامه استرداد کسور وجه الضمان:
کارفرما برای اطمینان از صحت اجرای کار، مبلغی را به عنوان تضمین حسن اجرای کار (وجه الضمان) از مبلغ ناخالص صورت وضعیت های پیمانکار به میزان ۱۰ درصد هر صورت وضعیت کم می‌کند. این ضمانت نامه، توسط بانک و به درخواست پیمانکار و به نفع کارفرما صادر می گردد.
5- ضمانتنامه تعهد پرداخت:
این نوع ضمانتنامه ها به منظور قبول پرداخت دیونی در سررسید معین از طرف بانک صادر می‌گردند. این نوع از تضمین بسیار رایج است. در واقع این نوع سند ضمانت است که بین مردم به ضمانت نامه بانکی شهرت یافته است.
6- ضمانتنامه گمرکی:
صاحبان کالاهای وارداتی برای ترخیص کالای خود در صورتی‌که نتوانند عوارض مربوطه را نقدی بپردازند؛ باید معادل آن به گمرک، تضمین بانکی بسپارند. این ضمانتنامه به سررسید معین مثلاً 12 ماهه یا به صورت اقساطی صادر می شود. ضمانت‌نامه‌های گمرکی در صورتی‌که در زمان مقرر واریز نشود، مشمول پرداخت خسارت تأخیر تأدیه می‌شود.
7- ضمانت نامه متفرقه
ضمانت نامه متفرقه ویژگی خاص و شکل منحصر به فرد ندارد. این اسناد، به درخواست مشتری از بانک برای ضمانت موارد خاص صادر می شود. کاربرد این نوع تضمین نامه بسیار محدود است.
انواع وثایق قابل قبول برای صدور ضمانت نامه
در زمان صدور انواع ضمانت نامه بانکی ، بانک ها به جهت اطمینان از بازپرداخت در اولین مرحله، اقدام به اخذ وثیقه از متقاضی می کنند. میزان این وثیقه با توجه به توان مالی متعهد در پرداخت بدهی خود تعیین می‌شود. مهمترین ویژگی یک وثیقه قابل قبول این است که قابلیت نقد شوندگی داشته باشد. معمولا بانک ها به منظور صدور تضمین بانکی وثایق زیر را می‌پذیرند:
- چک یا سفته.
- ضمانتنامه های بانکی معتبر از سوی بانک ها و موسسات معتبر خارجی.
- پول و طلا.
- اوراق بهادار و اوراق مشارکت.
- گواهی سپرده ثابت.
- تعهد شرکت های بیمه.
- حساب های بانکی.
- سهام شرکت های تجاری معتبر .
- اسناد اموال غیرمنقول.
چه کسانی می‌توانند ضامن باشند؟
یکی از مهمترین سوالاتی که مطرح است این است که چه کسی می تواند ضمانت دیگری را برعهده بگیرد؟ هر ضامنی مثل ضامن بانک دارای شرایطی است که اگر آنها را رعایت نکند عقد ضمان باطل می‌شود. ضامنین باید به طور میانگین شرایط زیر را داشته باشد:
- سن بیشتر از 21 سال تمام شمسی.
- رتبه اعتباری مناسب و کافی.
- درآمد کافی.
- پایداری مالی.
- پایداری شغلی.
- میزان بدهی فرد ضامن به سیستم بانکی بیش از ۷۵ درصد درآمدش نباشد.
اطمینان از شرایط پایدار مالی و شغلی از جمله عواملی است که تأثیر مهمی در تایید ضامن و به طور کلی تأیید تخصیص هرگونه تسهیلات به افراد دارد. بانک‌ها معمولاً اشخاصی را برای ضمانت مورد قبول می‌دانند که دارای قراردادهای کاری بلندمدت باشند. برای نمونه، در ایران اغلب بانک ها، افراد شاغل در ادارات دولتی که دارای گواهی کسر از حقوق معتبر هستند را تایید می‌کنند.
چگونه می‌توان ضامن دیگری شد؟
هر فردی که میخواهد ضمانت را برعهده بگیرد باید شرایط ضمانت را داشته باشد. علاوه بر این ضامن باید مدارکی را نیز تهیه کند و به بانک یا نهاد ارائه کننده تسهیلات و ضمانت نامه تحویل دهد. مدارکی که توسط ضامن باید ارائه شود عبارتند از:
- شناسنامه، کارت ملی هوشمند جدید (یا رسید تعویض همراه با کارت ملی قدیم)
- حکم کارگزینی
- پرینت کلیه حسابهای بانکی ۳ ماهه با معدل (ممهور به مهر بانک)
- گواهی کسر اقساط بدون شرط (ارائه این گواهی بعد از تشکیل پرونده در شعبه بانک وام دهنده است.)
- مدارک مالکیت محل سکونت (اجاره نامه یا سند مالکیت- قبوض چند گانه)
بعد از ارائه این مدارک بانک یا نهاد مربوطه برای ضامن پرونده ای تشکیل می‌دهد و صلاحیت او را بررسی می‌کند. اگر بانک صلاحیت ضامن را احراز کند، ضمانت او را می‌پذیرد.
آثار ضمانت نامه های بانکی برای ضامن چیست؟
عقد ضمان هم مثل سایر قرارداد ها حقوق و تعهداتی برای طرفین ایجاد می‌کند. اگر بدهکار اصلی بدهی خود را ندهد معمولا از درآمد ضامن یا از اموال او مبلغی توقیف می‌شود. بعد از این پرداخت ضامن باید میزان پرداخت‌شده از اموالش را از بدهکار اولیه پس بگیرد. ضمانت یک عقد تبعی است. بنابراین در جایی که ضامن تعهد را اجرا کند مثلا وام را پرداخت کند، حق دارد به کسی که از او ضمانت کرده، مراجعه کند.
ضامن می‌تواند با مضمونله (ذی نفع) توافق کند و مضمونله وی را از ضمانت خارج کند. یعنی توافق کنند که مدیون دیگر به سراغ ضامن نرود. این موضوع در همه جا امکان‌پذیر است. اما به طور کلی، اصل صحت و اصل لزوم حاکم است. یعنی ضامن نمی‌تواند به صرف خواست خود از اجرای تعهد خودداری کند. مگر اینکه شواهدی پیدا شود که عقد ضمان را باطل کند.
در مورد اینکه آیا می‌توان دین را قبل از پرداخت ضامن از مدیون اصلی گرفت؛ باید گفت که:
دریافت مورد ضمانت به این طریق امکان ندارد. زیرا تا وقتی که ضامن دین را پرداخت نکرده است، حق مراجعه به مدیون وجود ندارد. در صورت برخورد با این مسائل پیچیده درمورد حقوق و تعهدات ضامن بهتر است طرفین، از خدمات یک وکیل حرفه ای استفاده کنند.
موسسه حقوقی و داوری سروش عدل با سابقه ای درخشان در امور بانکی و تجاری، آماده حل مسائل حقوقی شما هموطنان گرامی می‌باشد. گروه حقوقی ما با در اختیار داشتن بهترین وکلای دادگستری موفقیت های بسیاری در حل پرونده های بانکی بدست آورده است. شما می‌توانید از طریق ارتباط با مجموعه حقوقی سروش عدل با خیال آسوده پیگیری پرونده های بانکی و اقتصادی خود را به ما واگذار کنید.
