✓ وقف

در تعاریف حقوقی، وقف عبارت می‌باشد از حبس عین مال و سَبیل کردن منافع حاصل از آن. ضمن اینکه، اصل مال و عین آن ثابت نگاه داشته خواهد شد، حال آن‌که بهره‌گیری از منفعت آن امتداد دارد. ارکان تشکیل دهنده آن عبارت می‌باشد از؛ واقف، موقوف علیهم، عین موقوفه. واقف فردی است که مال خود را وقف می‌نماید‌. موقوف علیهم یعنی افرادی که مال به منفعت آن‌ها وقف می‌گردد. سپس عین موقوفه هم همان مالی است که مورد وقف قرار می‌گیرد. بدون عناصر تشکیل دهنده وقف و شرایط منوط بر هر رکن، عقد وقف صحیح نخواهد بود.

نگاهی اجمالی به دنیایِ وقف!

از جمله راه‌هایی که بعضی از افراد در راستای انجام کارهای خیر و با نیت از میان بردن فقر در بطن جامعه و یا کمک به نیازمندان اتخاذ می‌نمایند، وقف می‌باشد. در تعریف لغوی این کلمه به معنای این است که فردی قسمتی از مال خود را به انجام امور خیریه اختصاص بدهد. البته به این حالت که اصل مال به قوت برجای ماند. به عبارتی منافع حاصل از مال صرف امور خیریه و اجتماعی خواهد شد.

در اصطلاح عرفی به وقف صدقه جاریه هم اطلاق می‌شود. زیرا اصل مال همواره برجای می‌ماند ولو از منفعت حاصل از آن در طول زمان بهره‌گیری می‌گردد. از گذشته‌های دور تا به اکنون اشخاص بسیاری تمایل به انجام کار خیر به این شکل داشته‌اند و دارند. ولی به انجام رساندن آن آداب و ارکانی را به خود اختصاص داده است که بدون رعایت آن‌ها ارکان این عقد درست نبوده و واقع نمی‌شود.

ما در این مطلب از خود مایل هستیم شما را با تعریف حقوقی این موضوع آشنا سازیم. از سویی هم از منظر قانون مدنی این کلمه را بررسی بنماییم. سپس آنچه که بررسی خواهیم کرد ارکان تشکیل دهنده آن خواهد بود. در امتداد این نوشته با ما همراه باشید.

وقف به چه معناست؟

همه ما شنیده‌ایم که مالی وقفی می‌باشد، ولی شاید ندانیم و نسبت به این نکته آگاه نباشیم که تعریف لغوی به همراه تعریف حقوقی آن چه می‌باشد؟ در فرهنگ عمید وقف بدین حالت تعریف گردیده است؛ وقف عقدی می‌باشد که فردی، چیزی را از ثروت خویش جدا می‌نماید تا در فعالیت‌های عام‌المنفعه از آن بهره گیرد. لازم به بیان است که نهاد اوقاف و امور خیریه به امور منوط بر وقف رسیدگی خواهند کرد.

در کلمه وقف یعنی، منع نمودن.اما براساس ماده‌ی ۵۵ قانون مدنی: «این‌که عین مال، حبس و منفعت حاصل از آن تسبیل گردد.» این تعریف بدان معناست که اصل مال و عین آن به صورت ثابت نگه‌داشته شود. البته که بهره‌گیری از منفعت آن امتداد پیدا می‌کند. حال آن دست از اشخاصی که مال به منفعت آن‌ها وقف می‌گردد، موقوف علیهم به خود اسم می‌گیرند. این اشخاص گاهاً می‌توانند به صورت محصور و معین باشند و یا به صورت غیر محصور باشند! بسته به موقوف علیهم، آن نیز به دو قسم عام و خاص قسم‌بندی می‌شود. نوع خاص آن وقفی می‌باشد که موقوف علیهم آن محصور و معین می‌باشد. نوع عام آن وقفی می‌باشد که موقوف علیهم آن به صورت غیر محصور است و یا وقف بر مصالح عامه انجام شده باشد.

ارکان تشکیل دهنده عقد وقف چه می‌باشد؟

هر عقدی دارای برخی از ارکان است و این عقد هم از این موضوع به دور نمی‌باشد! به منظور تحقق آن به گونه‌ای درست و اصولی، میبایست کلّیه‌ی ارکان آن‌هم وجود داشته باشد. بنابراین در غیر از این حالت درست نخواهد بود. این عقد از سه رکن تشکیل شده است که هریک از این ارکان نیز حاوی شرایط مخصوص به خود می‌باشد. ما در امتداد متن شما را با ارکان تشکیل دهنده این عقد کمی بیشتر و بهتر آشنا خواهیم ساخت؛

» واقف

واقف به معنای وقف دهنده می‌باشد. یعنی فردی که مال خود را وقف می‌نماید‌.

» عین موقوفه

آن نیز مالی است که به واسطه‌ی واقف مورد وقف قرار می‌گیرد.

» موقوف علیهم

موقوف علیهم کسانی هستند که مال به منفعت آن‌ها وقف می‌گردد.

ما در امتداد این مطلب از خود شما را با ارکان تشکیل دهنده این عقد کمی بیشتر و بهتر آشنا خواهیم ساخت.

آیا می‌دانید واقف چه کسی می‌باشد؟

ابتدایی‌ترین رکن از ارکان این عقد واقف خواهد بود! بله، واقف یعنی کسی که وقف کننده می‌باشد. یعنی آن کسی که مال خود را می‌بخشد! واقف میبایست دارای اهلیت اعم از قانونی و همچنین شرعی باشد. این‌گونه می‌تواند که به جهت انعقاد قرارداد اقدام نماید. بله به این موضوع در اصطلاح حقوقی اهلیت انعقاد قرارداد اطلاق می‌شود. اهلیت انعقاد قرارداد به گونه‌ای جامع و کلّی یعنی آن‌که وقف دهنده می‌باید عاقل باشد و به منظور بستن معاهده قصد به همراه رضایت داشته باشد.

ضمن ماده‌ی ۵۷ قانون مدنی چنین ذکر گردیده است که واقف بایستی مالک مالی باشد که آن را سَبیل می‌کند. از این جهت برای آن‌که کسی بتواند مال خود را وقف بنماید باید حاوی شرایط ذکر شده در قسمت ذیل باشد؛

» ابتدا آن‌که باید مالک آن مال باشد؛

مالک لازم است مالکِ عین و یا منفعت آن مال باشد.

» از منظر حقوقی صلاحیت به انجام رساندن این کار را داشته باشد؛

یعنی آن‌که عقل، بلوغ، قصد به همراه رضایت را داشته باشد.

» وی نباید ورشکسته باشد؛

براساس قانون، وقف مال از سوی یک ورشکسته درست نخواهد بود.

موقوف علیهم چه کسی می‌باشد؟

و امّا دوّمین رکن از ارکان این عقد موقوف علیهم می‌باشد. موقوف علیهم یعنی افرادی که مال به منفعت آن‌ها وقف گردیده است. درواقع موقوف علیهم افرادی می‌باشند که حق بهره‌گیری از مال موقوفه را دارند. به تبع آن‌که موقوف علیهم چه افرادی می‌باشند، این عقد به دو قسم عام و خاص قسم‌بندی می‌گردد. به هر حال،  چه آن‌که عام باشد و چه آن‌که خاص، برای این موضوع که فردی بتواند موقوف علیهم باشد میبایست سه خصوصیت وجود داشته باشد؛

» موقوف علیهم باید وجود داشته باشد!

یعنی آن‌که به نفع کسی که وجود ندارد به عنوان نمونه در زمان این عقد فوت نموده است، درست نمی‌باشد. ولو برای معدومی که بعدها به وجود می‌آید می‌توان این عقد را انجام داد. به عنوان نمونه برای جنین درست است البته به شرطی که زنده متولد گردد.

» موقوف علیهم لازم است معین باشد!

یعنی در این عقد میبایست معین گردد که وقف برای چه فردی می‌باشد. مشخصه‌ها، اسم و صفت آن می‌باید معلوم باشد به حالتی که معین نمودن آن‌ها به سادگی ممکن باشد. به عنوان نمونه برای مسجد می‌باید معین باشد که منظور کدام مسجد در کدام‌یک از محله می‌باشد. در غیر از این حالت این عقد باطل خواهد گردید.

» موقوف علیهم میبایست اهلیت تملک داشته باشد؛

یعنی فردی که مال را برای وی وقف می‌نماییم می‌باید از منظر عقلی و قانونی بتواند مالک منفعت عین موقوفه بشود. که این مسئله همان موضوع منوط بر اهلیت خواهد بود.

عین موقوفه یعنی چه؟

و نهایتاً سوّمین رکن از ارکان این عقد، عین موقوفه خواهد بود. عین موقوفه یعنی آن‌که مالی که به واسطه‌ی واقف، وقف می‌گردد. همانند دیگر ارکان وقف حاوی شرایطی می‌باشد. مال موقوفه میبایست سه خصوصیت داشته باشد :

» مال موقوفه لازم است عین باشد؛

یعنی آن‌که نمی‌توان منفعت حاصل از یک مال را وقف نمود یا دین را وقف نمود. میبایست بر مال عینی که در عالم حقیقت وجود دارد و قابلیت لمس دارد، انجام بشود.

» مال موقوفه لازم است قابل انتقال باشد؛

مالی که به وقف داده بشود می‌باید به نوعی باشد که بقا داشته باشد تا بتوان از منفعت حاصل از آن سود به دست آورد. یعنی آن‌که مال به حالتی باشد که امکان انتفاع از آن وجود داشته باشد. به عنوان نمونه ساختمانی را به یک مدرسه داد.

» مال موقوفه میبایست قابل قبض باشد؛

یعنی آن‌که به گونه‌ای باشد که بتوان آن را به فرد دیگری تحویل داد تا در آن بتواند تصرف نماید.

شما می‌توانید در صورت وجود سؤالات بیشتر در این زمینه با مشاوران ما در گروه حقوقی سروش عدل تماس حاصل فرمایید. مشاوران مرکز مشاوره حقوقی سروش عدل آماده هستند تا با عرضه خدمات مشاوره حقوقی تلفنی سروش عدل به پرسش‌های شما عزیزان پیرامون این موضوع حقوقی پاسخ بدهند.