چک صیادی و ضمانت اجرای عدم ثبت آن
مقدمه
چک از شایع ترین و کاربردی ترین اسناد تجاری است و وسیله ی جهانی برای پرداخت می‌باشد. مبنای قانونی بحث ما در خصوص چک و مستندات قانونی، قانون تجارت مصوب 1311 از ماده 310 تا 317 و قانون صدور چک مصوب سال 1355 همراه با اصلاحیه های آن و اخرین اصلاحیه سال 97 که به چک های صیاد اشاره کرده است، می‌باشد.
تعریف چک: چک نوشته ای است که به موجب آن صادرکننده وجوهی را که نزد محال علیه(بانک) دارد کلا یا بعضا مسترد یا به دیگری واگذار می‌نماید.
همانطور که اشاره شد محال علیه در چک فقط بانک می باشد و موسسات مالی و صندوق های قرض الحسنه شامل قانون صدور چک نمی‌باشند. پس چک در عرف موجود ایران، ورقه ای است که به وسیله آن صادرکننده مبالغی را که بانک در حساب او نگه داشته، برداشت می‌کند. یا به بانک دستور می‌دهد که آن را به شخص ثالث پرداخت کند.
سه طرف در حالت عادی در چک دخالت دارند:
1.صادرکننده
2.محال علیه(بانک)
3.دارنده چک
در قانون صدور چک به انواعی اشاره شده است:
چک عادی
چک تایید شده
چک تضمین شده
چک مسافرتی
و 2 نوع دیگر در سال 1397 به قانون صدور چک اضافه گردید:
چک الکترونیکی
چک بسته
در این مقاله قصد داریم به موضوع چک صیادی یا همان چک الکترونیکی بپردازیم.
چک صیادی چیست؟
در تبصره ماده یک قانون صدور چک 97 قید کرده است که قوانین و مراتب راجع به چک حسب مورد راجع به چک های الکترونیکی لازم الرعایه است. قبل از تصویب این تبصره، قانون تجارت اسناد الکترونیکی را به رسمیت شناخته بود. و در این حالت بود که چک الکترونیکی در کنار چک کاغذی نیز اعتبار قانونی داشت. اما چون زیر ساخت های چک الکترونیکی فراهم نبود، کارایی خاصی نداشت. و همچنان صدور چک ها به صورت عادی و هر بانک چک مخصوص به خود را کارسازی می‌کرد.
لازم است گفته شود که :
چک الکترونیکی چک جدیدی در کنار چک عادی یا تصمین شده و مسافرتی و… نمی‌باشد. بلکه انواع چک در قالب الکترونیکی قابل صدور است. به عبارت دیگر گویی نوع کاغذ چک ها تغییر یافته است. چک صیادی چکی است که از طریق سامانه صیاد (صدور یکپارچه ی الکترونیکی دسته چک) برای متقاضیان صادر میشود. در گذشته ورقه چک از اوراقی بود که سیستم بانکی در اختیار مشتریان قرار می‌داد و صدور چک بر روی هر ورقه ای ممکن بود، اما عملا بانک ها چک را بر روی ورقه خاصی صادر می‌کردند.
پس از تصویب ماده 6 قانون صدور چک و الحاقی سال 97 دیگر اوراق صادره از بانک ها اعتباری ندارد. به عبارت دیگر قبل از 1398 هر بانکی دسته چک مخصوص خود را برای صاحبان حساب ها اختصاص می‌داد و متقاضیان با رجوع به بانک دسته چک خود را دریافت می‌کردند. اما پس از شهریور سال 1398 با اعلام بانک مرکزی دیگر دسته چکی از سوی بانک ها صادر نمی‌شود. و متقاضی از طریق سامانه بانک مرکزی توسط بانک اعتبار سنجی میشود. و پس از طی مراحل احراز صلاحیت، دسته چک صادر میشود.
هدف از این مراحل:
صدور دسته چک های یکپارچه و استاندارد در سطح ملی می‌باشد. با توجه به آمره بودن ماده 6 داشتن شناسه یکتا بر روی چک شرط صحت چک می باشد که فقط این شناسه بر روی چک های صیادی قابل درج می‌باشد. یعنی فقط چک هایی لازم الاجرا هستند که دارای شناسه یکتا باشند.
همچنین برای دریافت‌کننده ، پیش از قبول چک، امکان استعلام پیشینه صادرکننده چک وجود دارد تا آمار چک‌های برگشتی کاهش یابد. با این امکان دریافت‌کننده از پیشینه صادرکننده و اینکه چه تعداد چک برگشتی خورده مطلع میشود.
چک های صیادی ظاهر یکسانی دارند ولی در نام و نشانه بانک صادرکننده تفاوت دارند. و در پایین چک، سمت چپ عبارت “کارسازی این چک منوط به ثبت و صدور، دریافت و همچنین انتقال آن در سامانه صیاد است” درج شده است.
امکان استعلام برای دریافت کننده
یکی از وجوه تمایز چک صیادی با دسته چک های بانک ها که قبل از سال 1398 صادر می‌شدند، داشتن شماره یکتا است. که به صورت اختصاصی هر برگ چک دارا می‌باشد. و در بالا چک سمت چپ درج شده است. همچنین رنگ این چک بنفش می باشد و اگر در برابر نور قرار گیرد تصاویر سه بعدی روی آن دیده می شود. در سامانه صیاد، برای هر برگه چک این امکان فراهم شده تا از طریق شناسه استعلام یا همان شماره یکتا توسط بانک مرکزی از وضعیت اعتباری صادر کننده چک آسوده خاطر شود.
این شناسه 16 رقمی بوده و در چک های صیادی مندرج شده است. دریافت کننده میتواند با ارسال این شناسه به سامانه استعلام پیامکی بانک با سرشماره 701701 پنج وضعیت صادر کننده چک را مشاهده کند.
که این وضعیت ها رتبه بندی شده هستند :
- وضعیت سفید: صادر کننده دو حالت دارد؛ یا اصلا چک برگشتی در سابقه خود نداشته یا اگر چک برگشتی و سابقه ای داشته از آن رفع سو اثر شده است.
- وضعیت زرد: صادرکننده دارای یک فقره چک برگشتی یا حداکثر مبلغ 50 میلیون ریال تعهد برگشتی است.
- وضعیت نارنجی: چک های برگشتی صادر کننده دو الی چهار فقره می باشد یا حداکثر 200 میلیون ریال تعهد برگشتی دارد.
- وضعیت قهوه ای: چک های برگشتی پنج الی ده فقره می باشد یا حداکثر مبلغ 500 میلیون ریال تعهد برگشتی دارد.
- وضعیت قرمز: صادر کننده بیش از ده فقره چک برگشتی یا بیش از مبلغ 500 میلیون ریال تعهد برگشتی دارد.
مزایا چک صیادی
یکی از مزایا چک صیادی عدم صدور چک های جعلی و جعل برگه چک می باشد. همچنین به افرادی که دارای سو سابقه و عملکرد هستند، دیگر دسته چکی ارائه نمی‌گردد تا از سوابق خود رفع سو اثر کنند. و بالعکس، اگر سوابق درخواست کننده بررسی شود و حسن عملکرد وجود داشته باشد اعتبار دسته چک افزایش می‌یابد. به عبارت دیگر، دسته چک های قدیمی اعتبار چندانی نداشتند و چنانچه متقاضی، چک های برگشت خورده داشت. مسئول شعبه اطلاعی نداشت. یا آشنای فرد متقاضی بود، صدور دسته چک جدید با مانع محکمی مواجه نبود و به هرتعداد و مبلغی میتوانست چک دریافت کند.
و در اخر نیز قدرت شعب برای صدور یا عدم صدور دسته چک حذف می‌گردد. افزون بر آن به محض اینکه اولین چک شخص صادر کننده برگشت بخورد به دلیل امکان استعلام، صدور چک جدید از سوی صادرکننده و دریافت آن از سوی دریافت‌کننده منتفی میشود.
شرایط درخواست دسته چک صیادی
متقاضی با مراجعه به شعبه، درخواست اولیه خود را مبنی بر صدور دسته چک ثبت می‌کند. و اگر از سوی رئیس شعبه تایید گردد درخواست او به سامانه صیاد ارسال می‌گردد. و در مرحله بعد اگر شرایط دریافت را داشت، درخواست او از سامانه صیاد به گروه صدور دسته چک ارسال و دسته چک صادر میشود.
البته متقاضی دریافت چک صیادی باید حداقل به مدت دو سال عملکرد بالایی در حساب بانکی خود داشته باشد. به عبارت دیگر حتما باید دو سال از بازکردن حساب گذشته باشد.
متقاضیان از طریق سایت بانک مرکزی می‌توانند مراحل درخواست یا استعلام و تایید چک صیادی را طی کنند.
برای ثبت چک صیادی فرد متقاضی باید هویت خود را در سامانه صیاد وارد نمایند در مرحله بعد برای احراز هویت باید مشخصات یکی از کارت های بانکی خود را نیز ثبت کند این کارت باید دارای رمز پویا باشد و همچنین شماره سیم کارت باید به نام فرد متقاضی باشد.
انتقال چک صیادی
تنها روش انتقال چک صیاد به دیگری، ثبت اطلاعات دقیق هویتی گیرنده است. بنابراین صادر کردن و انتقال چک صیادی به صورت حامل ممنوع می باشد. (انتقال چک به صورت حامل به معنای آن است که در چک عبارت در وجه حامل درج میشود و چک توسط هرکس به بانک ارائه گردد، مالک چک تلقی میشود. بدون اینکه نام او در چک نوشته شده باشد، اما این امکان در چک های صیادی وجود ندارد).
توجه: هرگونه پشت نویسی، دست نویسی و خط خوردگی اعتبار چک صیادی را نیز از بین می‌برد.
برای وصول وجه چک به بانک مراجعه میشود اما حساب چک موجودی ندارد چه باید کرد؟
به اصطلاح عامیانه به این چک، چک بلامحل گفته میشود. یعنی در موعد مقرر چک، موجودی حساب صادرکننده چک یا کمتر از وجه مقرر است یا موجودی صفر است.
در این حالت نیاز است تا سه مرحله را در بانک طی کنید:
- مرحله اول: اگر حساب صادر کننده چک صیادی موجودی نداشت، از بانک درخواست کنید تا سایر حساب های صادر کننده را در شعبه های دیگر همان بانک اعم از قرض الحسنه پس انداز، حساب سرمایه گذاری کوتاه مدت، حساب سرمایه گذاری بلند مدت را بررسی و در صورتی که موجودی داشت به دارنده چک اعلام و پرداخت کند.
- در مرحله دوم، اگر با وجود بررسی سایر حساب ها در دیگر شعب، کل مبلغ چک پرداخت شد که بحثی باقی نمی ماند، اما اگر همچنان مجموع حساب ها به سقف وجه چک نرسید؛ بانک باید به ازای مابه التفاوت مبلغ پرداختی و مبلغ درج شده روی چک گواهی عدم پرداخت صادر کند. البته لازم است گفته شود که اگر موجودی حساب ها برابر با وجه چک نباشد و کمتر باشد؛ الزامی برای دریافت مبلغ کمتر از وجه چک برای دارنده چک وجود ندارد و میتواند از دریافت وجه به علت کسری خودداری کرده و گواهی عدم پرداخت کل مبلغ چک را درخواست کند.
- و در مرحله سوم بانک موظف است عدم پرداخت چک را در سامانه یکپارچه بانک مرکزی ثبت کند و پس از دریافت کد رهگیری و ثبت این کد در برگه عدم پرداخت، علت وصول نشدن چک را هم ذکر کند؛ و در اخر گواهی عدم پرداخت را به دارنده چک تحویل دهد. شایان ذکر است که گواهی عدم پرداخت الزاما باید دارای کد رهگیری و مهر باشد در غیر این صورت اعتباری ندارد. پس از ثبت غیر قابل پرداخت بودن یا کسری مبلغ چک در سامانه ای که اشاره شد، این سامانه مراتب را به تمامی بانک ها و موسسات اعتباری اطلاع می‌دهد و بعد از گذشت بیست و چهار ساعت کلیه بانک ها و موسسات اعتباری مکلفند تا رفع سو اثر از چک محدودیت هایی را اعمال کنند.
