قراردادها و عقود تجلی کامل اراده ی افراد در حیطه ی قانون است. بر این اساس قانون به افراد اجازه می دهد که در چارچوب قوانین خاصی، عقود و قراردادهای خود را منعقد نمایند. اما همین قانون در کنار انعقاد عقود از انحلال آن هم سخن می گوید. چقدر با انحلال عقود آشنایی دارید؟ چه روش هایی برای انحلال عقود و قراردادها می شناسید؟ آیا تاکنون نسبت به انحلال عقود خود اقدامی کرده اید؟ مرکز حقوقی و داوری سروش عدل شما را با ابعاد حقوقی بیشتری از مبحث انحلال عقود و قرارداها آشنا می نماید. با آقای وکیل همراه باشید.

عقد چیست ؟

قبل از ورود به مبحث اصلی کمی راجع به عقد صحبت می کنیم. بر اساس یک تعریف ساده که از ماده ی 183 قانون مدنی ایران نشات میگیرد عقد اینگونه تعریف می شود .یک یا چند نفر در مقابل یک یا چند نفر دیگر تعهد به امری می نمایند که مورد قبول آنها قرار گیرد.

بر اساس این تعریف می توان گفت در انعقاد عقد یک رابطه ی حقوقی جدید میان طرفین آن به وجود می آید. هریک از طرفین تعهداتی بر عهده دارند که در موعد مقرر باید نسبت به انجام آن مبادرت کنند و تخطی هریک از طرفین نسبت به این تعهدات جایز نیست و می تواند با مسئولیت کیفری هم همراه باشد.

در عقد یا قرارداد قصد و رضای طرفین مبنای قضیه قرار می گیرد و طرفین موظفند که به روابط حقوقی و مالی که در قبال یکدیگر دارند احترام بگذارند و تعهدات خود را اجرا نمایند.

حال ممکن است بنا به دلایلی که یا ناشی از میل و اراده ی طرفین است و یا خارج از اراده ی آنهاست، عقد یا قرارداد منعقد شده میان آنها از بین برود و یا بار حقوقی خود را از دست بدهد. در ادامه بحث مفصلی در این زمینه خواهیم داشت.

انحلال عقد به چه معناست؟

انحلال عقد، فسخ معامله، فسخ قرارداد . چقدر با این مفاهیم حقوقی آشنا هستید؟ از نظر مفهوم حقوقی می توان گفت تمامی اینها تقریبا یک معنی را در بر دارند. از بین رفتن و تمام شدن آثار و جنبه های حقوقی عقد و یا قرارداد. به این معنی که در جایی که صحبت از انحلال عقد و یا فسخ قرارداد می شود یعنی آن عقد یا قرارداد از بین رفته و طرفین آن نسبت به یکدیگر هیچ تعهد و مسئولیتی ندارند.

چنین موضوعی را باید از دو بعد نگریست.

• انحلالی که ناشی از اراده و خواست یکی از طرفین و یا هر دو طرف عقد است.
• انحلالی که خارج از اراده و خواست طرفین عقد است.

به طور کلی انحلال عقد یعنی بر هم زدن عقد و یا قرارداد و جلوگیری از تداوم و ادامه ی آن. یک مفهوم عام که به اشکال مختلفی می تواند شکل بگیرد.

روش های انحلال عقد

از دید قانون روش های مختلفی برای انحلال عقد وجود دارد. این روش ها شامل موارد زیر می باشد.

فسخ

تفاسخ

انفساخ

انقضاء مدت

بطلان عقد

بذل مدت ( در باب نکاح منقطع مطرح می گردد )

صوری بودن عقد

فوت یکی از طرفین عقد

عقد فاسد

سالبه انتفاء شدن موضوع عقد

اینها مواردیست که بر اساس متون حقوقی ایران به انحلال عقد منجر می گردند. به احتمال زیاد سه مورد اول یعنی فسخ ، تفاسخ و انفساخ بارها به گوش شما خورده است. در ادامه با تعریف حقوقی هریک از این موارد آشنا خواهید شد.

فسخ

فسخ قرارداد، فسخ معامله یا فسخ عقد. هرسه یک معنی را در بر دارند. از نظر حقوقی فسخ به معنی برهم زدن معامله می باشد و مختص عقود لازم شناخته می گردد. جهت یادآوری عقد لازم عقدیست که طرفین آن حق برهم زدن آن را ندارند جز در موارد معین و خاص قانونی. این موارد معین همان خیارات هستند که در عقود لازم از آنها یاد می شود. ( عقود جایز به فسخ نیازی ندارند و هر زمان می توان نسبت به برهم زدن آن اقدام نمود.)

فسخ به انحلال عقد لازم منجر می گردد. بر این اساس در فسخ عقد و یا فسخ قرارداد، یکی از طرفین عقد نسبت به برهم زدن آن اقدام می نماید و تمامی آثار حقوقی به وجود آمده را از بین می برد. این عمل حقوقی یک جانبه بوده و به نوعی ایقاع شناخته می شود. به این معنی که تنها یک اراده برای به وجود آمدن آن کافیست.

عقود لازم را می توان با توافق طرفین عقد و یا با استفاده از خیارات قانونی فسخ نمود و به غیر از این ها راهی برای فسخ آن وجود ندارد. انحلال عقد با استفاده از خیارات قانونی که در قانون مدنی پیش بینی شده است، فسخ معامله یا عقد را با حکم مستقیم قانون امکان پذیر می سازد. یعنی در حین انعقاد عقد و یا در مسیر اجرا و ایفای تعهدات مشکلی به وجود آمده که قانون حکم می کند می توان نسبت به انحلال عقد اقدام کرد.

تفاسخ

از تفاسخ تحت عنوان اقاله هم یاد می شود. تفاسخ به معنی انحلال عقد توسط دو اراده می باشد. به عبارت دیگر طرفین معامله یا عقد با رضایت و توافق یکدیگر نسبت به انحلال عقد اقدام می نمایند. همانطور که می دانید اقاله با تراضی طرفین حاصل می شود و به آثار حقوقی عقد برای همیشه پایان می دهد.

قانون مدنی می گوید همان دو نفری که با توافق یکدیگر عقدی را منعقد کرده اند، می توانند با توافق خودشان به آن پایان دهند. چنین امری در راستای احترام به اراده و خواست افراد پیش بینی شده و به انحلال قرارداد منجر خواهد شد.

در این مورد اگر مبیع یا ثمن معامله بین طرفین آن جابجا شده باشد، هر یک از طرفین ملزم به برگرداندن آن هستند تا بتوانند به عقد خاتمه دهند. از منظر حقوقی خود اقاله نوعی عقد محسوب می شود. زیرا با رضایت طرفین عقد به وجود آمده و آثار قانونی جدیدی را با خود به همراه خواهد داشت.

ماده ی 284 قانون مدنی بیان می کند که اقاله یا تفاسخ یکی از اسباب سقوط تعهدات است و دلالت بر برهم زدن معامله دارد.

انفساخ

انفساخ به معنی انحلال عقد به صورت غیرارادی و قهری می باشد. یعنی نظر و خواست طرفین عقد یا قرارداد در به وقوع پیوستن آن نقشی ندارد. در چنین مواردی ممکن است انحلال عقد از حکم مستقیم قانون ناشی گردد.

یکی از بارزترین مثال های آن موت یا حجر طرفین عقد است. بر اساس ماده ی 954 قانون مدنی اگر یکی از طرفین عقد فوت کند و یا محجور گردد به حکم قانون، آن عقد یا قرارداد از بین می رود.

گاه ممکن است که در حین انعقاد عقد و در یکی از بندهای آن شرط فاسخ گذاشته شود. شرط فاسخ به این معناست که با به وقوع پیوستن آن قرارداد یا عقد به صورت خود به خود منفسخ می گردد. برای مثال شرط می شود که اگر در موعد معین ثمن معامله تسلیم فروشنده نگردد، معامله فسخ شده و به پایان می رسد.

عدول از چنین شرطی امکان پذیر نیست و به حکم قانون باید به آن عمل کرد.

انحلال عقود به چه شکل صورت می پذیرد؟

حال شاید این سوال برای شما به وجود بیاید که چگونه می توان نسبت به انحلال عقود اقدام کرد؟ باید گفت این موضوع بسته به این دارد که چه نوع عقد یا قراردادی به وقوع پیوسته است. برخی از عقود و قراردادها صرفا با یک بیان شفاهی ساده قابل انحلال اند.

گاه باید به بند و شرایط مندرج در متن قرارداد رجوع کرد. در چنین وضعیتی طرفین از قبل توافق خود را مبنی بر چگونگی انحلال عقد اعلام کرده اند. برای مثال اگر از شروط مندرج در بندهای قرارداد عدول کنند، عقد باطل خواهد بود.

مراجعه به خیارات قانونی هم از دیگر روش های است که می توان برای انحلال عقد انتخاب کرد. در چنین وضعیتی یا به صورت مستقیم و یا توسط مراجع قضایی می توان نسبت به انحلال عقد اقدام نمود.

اما در برخی موارد وضعیت کمی پیچیده تر است و نمی توان به صورت شفاهی و یا مراجعه به قرارداد نسبت به انحلال عقد اقدام نمود. به خصوص در مواردی که صحت عقد زیر سوال رفته و یا با عقدی فاسد روبرو هستیم. در چنین مواردی باید موضوع انحلال عقد را از طریق مراجع قانونی پیش برد.

مداخله ی قاضی و دستگاه قضایی در چنین مواردی ضروری بوده و باید با کمک وکیل خود مراحل قانونی را طی کنید. برای کسب اطلاعات بیشتر در این زمینه می توانید با مرکز حقوقی و داوری سروش عدل در ارتباط باشید. تیمی از با تجربه ترین و حرفه ای ترین وکلا و حقوقدانان ما تا قدم به قدم همراه شما خواهند بود.

نتیجه گیری

همانطور که دانستید روش های زیادی برای انحلال عقود و فسخ قراردادها در قانون پیش بینی شده است. این روش ها حسب مورد متفاوت بوده و هرکدام کارکردها و آثار حقوقی متفاوتی دارند. انحلال عقود شمشیری دو لبه است که در عین حال که حافظ حقوق و منافع شماست، گاه می تواند به تضییع حقوق شما هم منجر گردد. مرکز حقوقی و داوری سروش عدل با تیمی از حرفه ای ترین ها در کنار شماست تا تمام قد از حقوق شما دفاع کند برای اینکه پیروز این میدان باشید. راه های ارتباطی ویژه ی ما را فراموش نکنید. وکیل تلفنی، وکیل آنلاین و وکیل همراه برای ارتباطی سریع تر و متفاوت تر با آقای وکیل. با ما در ارتباط باشید.

نویسنده : تیم حقوقی مرکز حقوقی و داوری سروش عدل