وجه تمایز بطلان و ابطال معامله
زمانی که از بطلان یا ابطال معامله بحث می شود ممکن است تصور شود که این دو عمل حقوقی به یک معنی است. در حالی که این گونه نیست. و بایستی بین این دو عمل تفکیک قائل گردید. اهمیت این تفکیک من باب اثر حقوقی است که قرار است بر یک معامله بار شود. چرا که بطلان از ابتدا معامله را باطل می کند. و هیچ گونه اثر حقوقی را بر آن بار نمی کند. اما در ابطال از زمان اعلام است که دیگر معامله فاقد اثر حقوقی می شود. در این محتوا سعی بر آن است که مفصلاً این موضوع را مورد بررسی قرار دهیم و وجه تمایز و آثار حقوقی هر یک را بررسی کنیم.
بطلان معامله
زمانی از بطلان صحبت می شود که از ابتدا معامله باطل باشد. و هیچ یک از طرفین و یا اراده قانون گذار،تاثیری در باطل شدن آن نداشته باشد. فرض کنید شخصی به علت جنون فاقد اهلیت است و تصمیم می گیرد که قراردادی را منعقد کند. این معامله از نظر قانونی باطل است. و هیچ گونه آثار حقوقی بر آن بار نمی شود.چرا که اهلیت یکی از شرایط صحت معامله است. که در صورت عدم وجود آن، معامله فاسد بوده و فاقد اعتبار می باشد.
ابطال معامله
در ابطال برخلاف بطلان، ما با معامله ای سرکار داریم که از ابتدا صحیح است. و واجد آثار حقوقی می باشد. اما ممکن است عواملی از جمله اراده طرفین و یا حکم قانون آن را باطل کند. مثلا طرفین به موجب فسخ و یا یکی از خیارات، ابطال معامله را از دادگاه خواستار شوند. و یا قانون گذار معامله ای که به صورت صحیح واقع شده به دلایلی باطل اعلام کند و آن را فاقد اعتبار بداند.
شرح توضیح ابطال معامله با شرح مثال
قانون گذار معامله مجنون را در حالت افاقه، نافذ و در حالت جنون، آن را باطل می داند. اگر مجنون با شخصی معامله کند و سپس اثبات شود که در حالت جنون بوده نه افاقه، این حق برای معامله کننده است که با اعلام ابطال معامله، آن را از اعتبار بیاندازد. و از دادگاه بخواهد که معامله را باطل اعلام کند.
معامله در چه شرایطی باطل است؟
هر معامله برای صحت شروطی را می خواهد که در هر صورت عدم رعایت قانون گذار آن را فاقد اعتبار می داند.
ماده ۱۹۰ قانون مدنی شرایط صحت معامله را به شرح ذیل بیان می کند.
- قصد و رضایت طرفین
- اهلیت طرفین
- مشروعیت جهت معامله
- معین بودن مورد معامله
در صورت عدم وجود یکی از شرایط ذیل، معامله از نظر قانونی فاقد اعتبار و باطل است. و هیچ گونه آثار حقوقی بر آن بار نمی شود.
اعلام بطلان معامله
اگر اثبات شود که شرایط صحت معامله وجود ندارد. این حق برای طرفین قرارداد است که بطلان معامله را اعلام کنند. و با ارائه مدارک و مستندات به دادگاه ثابت کنند که قرارداد منعقد شده از بدوا امر باطل بوده و فاقد شرایط صحت است. تا دادگاه بررسی های لازمه را به عمل آورد. و در صورت وارد بودن ادعای طرفین حکم به بطلان معامله را صادر کند.
دعوی بطلان معامله ممکن است به دلایل ذیل باشد:
- معامله ممکن است من باب نامشروع بودن جهت معامله باشد.
- گاهی اوقات سبب بطلان معامله ممکن است نداشتن قصد باطنی طرفین عقد باشد.
- ممکن است بطلان معامله به سبب محجوریت یکی از طرفین باشد.
- و در آخر اینکه معامله به قصد فرار از دین باشد.
آثار حقوقی دعوی بطلان معامله
عقد اثر قهقرایی دارد و آثار آن به گذشته سرایت می کند. به بیان ساده تر برخلاف ابطال که آثار آن از زمان اعلام است و به گذشته اثر نمی کند، در بطلان هرگز عقدی به وجود نیامده که بخواهد واجد اثر حقوقی باشد. و در فرضی که عقد صورت گرفته باشد و آثاری را ایجاد کرده باشد به محض اعلام بطلان به کلی همه چیز باطل می گردد.
اگر عوضین رد و بدل شده باشند با بطلان معامله بایستی رد مال صورت بگیرد. و در فرضی که تلف یا ناقص شده باشد. بایستی شخص تلف کننده درصدد رد مثل یا قیمت مال باشد.
دعوی اعلام ابطال معامله
همان گونه که گفتیم دعوی ابطال زمانی مطرح می شود که معامله بعد از انعقاد شرایط صحت خود را از دست دهد. و موجب گردد که معامله باطل شود. طرف معامله ای که مدعی است قرارداد حسب شرایطی، صحت و اعتبار خود را از دست داده است. بایستی با ارائه دادن مدارکی که دلالت بر باطل شدن معامله ای که در بدوا امر واجد آثار حقوقی بوده ابطال آن را از دادگاه خواستار شود.
آثار حقوقی ابطال معامله
ابطال معامله قرار است نسبت به معامله ای صورت بگیرد که در ابتدا به صورت صحیح واقع شده است. پس آثاری متفاوت از بطلان دارد. این گونه که اثر آن تنها ناظر به آینده است. و از زمان اعلام ابطال است که دیگر معامله اثر حقوقی نداشته و بی اعتبار می شود. پس این گونه باید گفت که آثاری که قبل از اعلام ابطال بر معامله بار شده همگی صحیح و نافذ است.
معامله که به صورت صحیح واقع می شود ایجاد تملک می کند. و حق مالکیت را برای صاحب مال به وجود می آورد. اما معامله ای که از ابتدا فاسد است اثری در تملک ندارد.
نتیجه گیری
ما در این مقاله مفصلا به بررسی وجه تمایز بطلان و ابطال معامله پرداختیم. بیان کردیم که در بطلان، ما با معامله ای سرکار داریم که از ابتدا باطل است. و هیچ گونه اثر حقوقی بر آن بار نمی شود. اما ابطال معامله، صحبت از معامله ای می کند که به صورت صحیح واقع شده. اما حق فسخ، خیارات و یا حکم قانون گذار اسباب ابطال عقد را فراهم می کند. و از زمان اعلام ابطال است که معامله فاقد اعتبار حقوقی می شود.
پیشنهادات
ما در تیم حقوقی و داوری سروش عدل، در تلاشیم که به همکاری وکلای متخصص و زبده، خدماتی را در حوزه های مختلف حقوقی اعم از ملکی، ثبتی، خانواده، کیفری و ….. ارائه دهیم. جهت برخورداری از خدمات تیم حقوقی ما شما می توانید از طرق ارتباطی که در سایت به آن اشاره شده با ما در تماس باشید.
برخی از سوالات متداول
۱. در چه شرایطی معامله باطل و ابطال می شود؟
زمانی معامله فاسد است که فاقد شرایط صحت معامله باشد. اما در صورتی که فسخ، خیارات و حکم قانون گذار معامله ای را باطل کند با اعلام ابطال معامله فاقد اثر حقوقی می شود.
۲.فایده تفکیک بطلان و ابطال معامله در چیست؟
این تفکیک من باب آثار حقوقی است. که قرار است من باب بطلان و یا ابطال بر معامله بار شود.که آگاهی به آن از اهمیت زیادی برخوردار است. چرا که به موجب بطلان، معامله به کلی از ابتدا باطل می شود. و در ابطال از زمان اعلام است که عقد بی اثر می شود.
