انتقال و ظهرنویسی چک

مقدمه

چک یک سند تجاری است که افراد برای مبادلات پولی خود از آن استفاده می‌کنند. از مهم ترین خصوصیات سند تجاری، قابلیت انتقال آن به شخص ثالث می باشد. در این مقاله قصد داریم به انتقال و ظهرنویسی چک بپردازیم. برای اطلاع از اینکه چک چیست، راه های مطالبه آن چگونه است، به مقاله چک صیادی و راه های مطالبه آن رجوع کنید.

انتقال و ظهرنویسی چک نام دیگر پشت نویسی چک می‌باشد که هدف های متفاوتی را دنبال می‌کند؛ به این معنا که گاه چک پشت نویسی می‌شود تا بتوان از این طریق آن را به شخص ثالثی منتقل کرد و او دارنده چک شود، که در این صورت هدف از پشت نویسی، انتقال می باشد. گاهی با قصد وکالت به دیگری برای وصول، پشت نویسی می‌شود و گاهی هم فرد ثالثی از صادرکننده ضمانت می‌کند.

هرگاه چک در وجه شخص معینی صادر شود؛ سپس عبارت قابل انتقال و قابل ظهرنویس در آن خط بخورد، نمی‎توان از طریق ظهرنویسی آن را منتقل نمود. اما زمانی می‌توان از طریق ظهر نویسی منتقل نمود که چک در وجه حامل صادر شود. البته با ظهور چک های صیادی، صدور چک در وجه حامل ممنوع می‌باشد. همچنین راه دیگر برای انتقال زمانی است که چک در وجه شخص معینی است و عبارت حواله کرد در ادامه نام دریافت کننده خط نخورده است. حال باید گفت ظهر نویسی چیست و در چک های صیادی به چه صورت انجام می گیرد؟

ظهر نویسی چک چیست؟

به پشت نویسی کردن چک، ظهر نویسی می‌گویند. ظهر نویسی انواعی دارد.

گاه به قصد انتقال چک به دیگری است. باید اشاره کرد در صورت ظهر نویسی چک، تمام امتیازات مالی که یک چک می‌تواند دارا باشد، به دیگری منتقل می‌شود.

گاه برای ضمانت چک را ظهر نویسی می‌کنند.

و گاهی نیز برای وکالت دادن به دیگری چک پشت نویسی می‌شود.

با بیان پشت نویسی کردن چک، نباید اشتباها تصور شود که حتما بر پشت چک نوشته می‌شود. در گذشته به این شکل بود؛ اما امروزه با ظهور چک های صیادی، عمل ظهر نویسی به صورت دیگری انجام می گیرد.

طبق قانون جدید صدور چک، ظهر نویسی برای انتقال و پشت نویسی این چک ها ممنوع می باشد. همچنین هیچ بانکی حق صدور چک در وجه حامل را ندارد.

قبل از آنکه به موضوع چک های صیادی بپردازیم، بیان چند مطلب ضروری است.

انواع ظهر نویسی

1. ظهر نویسی برای انتقال:

چک در حالت اولیه به نام شخص صادر کننده می باشد. زمانی که او قصد دارد از دسته چک خود برگه ای را به دیگری منتقل کند، باید نام او را بر روی چک قید نماید. همچنین علاوه بر نام نویسی انتقال گیرنده بر روی چک، به منظور آنکه چک در وجه شخص معین باشد، باید پشت چک را نیز امضا کند. این امضا به منزله‌ی انتقال برگه ی چک به دارنده می باشد. البته در ادامه اشاره خواهیم کرد که این انتقال، باید در سامانه صیاد نیز ثبت شود.

در گذشته، گاه چک به صورت در وجه حامل صادر می‌شد. یعنی چک در دست هر شخصی قرار می‌گرفت او دارنده چک بود و نیازی به پشت نویسی چک، امضا و قید نام نبود. اما پس از ظهور چک های صیادی، صدور چک در وجه حامل ممنوع می باشد. اگر چک دست شخص دیگری جز دارنده ای که نام او بر روی آن قید گردیده باشد، به معنای مالکیت نیست.

نکته:

اگر شخصی بدون ظهر نویس کردن (امضا زدن بر پشت چک) چک را به دیگری منتقل کند، این چک منتقل نشده و دارنده چک ذی نفع نمی باشد.

2. ظهر نویسی برای ضمانت:

در حالت عادی که نیاز به ضمانت شخص دیگری برای صادر کننده چک نمی باشد، صادر کننده باید پشت چک را امضا کند. این امضا به معنی انتقال چک به شخصی است که نام آن در چک درج شده است. اما اگر به غیر از صادر کننده، شخص دیگری پشت چک را امضا کند، این امضا به معنای ضمانت می باشد. یعنی در صورت عدم پرداخت توسط مضمون عنه، ضامن باید مبلغ را بپردازد.

اگر چندین ضامن به صورت متوالی پشت چک را امضا کرده باشند، دارنده فعلی چک می‌تواند به هرکدام از آنها برای وصول چک رجوع کند. در این حالت ضامنی که مبلغ را پرداخته می‌تواند به ما قبل خود برای دریافت وجه چک رجوع کند. اصولا هر ضامن می‌تواند به افرادی که قبل از او ضامن یا ظهر نویس چک بوده اند، رجوع کند. اما اگر ضامن ها در یک زمان و نه به صورت متوالی پشت چک را امضا کرده باشند؛ حق رجوع به ضامن دیگر را نخواهند داشت.

مثال اول:

شخص الف چکی را در وجه شخص ب صادر و خود نیز پشت چک را به معنای انتقال به ب امضا کرده است. و شخص ج برای ضمانت از شخص الف نیز پشت چک را امضا کرده است. در این صورت اگر شخص الف ناتوان از پرداخت وجه به شخص ب باشد، ب می تواند به شخص ج برای وصول وجه رجوع کند. رجوع به او نیازمند گذشتن مدت زمان معینی نیست.

مثال دوم:

شخص الف چکی را به شخص ب داده و پشت چک را به هدف انتقال به ب امضا کرده است. و شخص ج نیز برای ضمانت امضای خود را بر پشت چک درج نموده است. شخص د نیز برای ضمانت از شخص ج و همچنین شخص الف پشت چک را امضا کرده است. پس از آن شخص پ برای ضمانت از د و ج و الف نیز امضای خود را ثبت کرده است. در این حالت اگر دارنده به پ رجوع کند و وجه چک را وصول کند، پ می تواند به هرکدام از د، ج یا الف رجوع کند. اما اگر ج این وجه را بپردازد صرفا می تواند به الف رجوع کند.

البته استثنائی دارد و آن این است که هر ضامن می‌تواند صرفا از فرد قبلی خود ضمانت کند. این در صورتی است که قید گردد شخص د صرفا ضامن شخص ج می باشد و نه الف. یعنی اگر الف وجه را نپرداخت و دارنده به ج رجوع کرد، او نیز از پرداخت وجه امتناع کرد، د مسئول پرداخت می باشد. پس از پرداخت وجه، د صرفا می‌تواند به شخص ج رجوع کند. حال اگر الف وجه را نپرداخت، دارنده مستقیما نمی‌تواند به د رجوع کند، زیرا او در صورتی مسئول است که وصول وجه از شخص ج خواسته شود و او نپردازد.

پس مسئولیت ضامن های چک، تضامنی است یعنی…

دارنده چک می‌تواند به هریک از ضامن ها، صادر کننده و ظهر نویسان رجوع کند.

حال چه زمان متوجه می‌شویم امضا حکایت از ضمانت دارد؟

چک یک صادر کننده و یک دارنده دارد. اگر شخص دیگری به غیر از صادر کننده و دارنده چک، پشت چک را امضا کند، این امضاء به منزله ضمانت می باشد. لازم به ذکر است که اگر دارنده اولیه چک پشت چک را امضا و این انتقال را در سامانه صیاد نیز ثبت کرده باشد، به منزله انتقال است. خود صادر کننده نیز باید برای انتقال ظهر نویسی کند. پس امضای شخص ثالثی جز این دو به منزله ضمانت تلقی خواهد شد.

    3. ظهر نویسی برای وکالت:

گاه فردی پشت چک را امضا می‌کند اما این کار با هدف اجازه وصول وجه چک برای او انجام می‌شود. یعنی دارنده چک به دیگری وکالت می‌دهد تا به بانک مراجعه کرده و وجه چک را وصول نماید. این نوع پشت نویسی چک ملزم به تصریح است. یعنی باید قید گردد برای وکالت چک سپرده شده است.

    4. ظهر نویسی برای وثیقه:

گاه چک نشان دهنده طلب دارنده نمی باشد. بلکه صرفا برای حسن انجام کاری یا تعهد به فعل و یا ترک فعلی به دارنده سپرده شده است. در این حالت لازم است تا در پشت چک قید گردد تا تنها زمانی وجه چک قابل مطالبه است که تخلفی صورت گیرد.

اما باید در نظر داشت که در هر زمانی اصل با آن است که پشت نویسی چک به معنای انتقال می باشد. پس برای ضمانت یا وکالت یا وثیقه باید ثابت نمود که منظور از امضا انتقال چک نبوده است.

نکته:

ظهر نویسی چک صرفا با امضای ظهر نویس انجام می‌شود. مهر زدن به جای امضا، قابل قبول نیست. البته امضا کفایت می کند و لزومی به نوشتن نام یا تاریخ نیست. اما برای ضمانت، درج تاریخ می‌تواند کمک کننده باشد. به این صورت که فرد ضامن در آن تاریخ ضمانت کرده و افرادی که قبل از او ضامن بوده اند برای وصول وجه پرداخت شده به دارنده، نمی‌توانند به او رجوع کنند. خود ضامن نیز به هر شخصی که از آن تاریخ به قبل پشت چک را امضا کرده است، می‌تواند رجوع نماید.

ظهر نویسی در قانون جدید چک (چک های صیادی)

از آنجایی که ثبت چک در سامانه صیاد اجباری می‌باشد، تمامی موارد مربوط به چک، الکترونیکی و از طریق ثبت در سامانه صیاد می باشد. انتقال به دیگری نیز به همین روش است. پس صرف امضا بر پشت چک کافی نیست و باید اصل انتقال و مشخصات کامل انتقال گیرنده در سامانه بانک مرکزی ثبت گردد.

اگر سوال شود که ضمانت اجرای عدم ثبت در سامانه چیست، باید گفت بانک ها ملزم به پرداخت هیچ مبلغی به انتقال گیرنده ها نیستند مگر آنکه هویت و مشخصات آن ها در سامانه به عنوان دارنده فعلی ثبت شده باشد.

مراحل انتقال چک صیادی

هم اکنون انتقال چک از طریق سایت بانک مرکزی امکان پذیر نمی‌باشد. افراد می‌توانند از طریق اپلیکیشن های پرداخت در موبایل و سایر برنامه های بانکی انتقال خود را ثبت نمایند. اگر تاکنون سامانه پیچک نیز به گوشتان خورده است، باید بگوییم در سامانه صیاد و پیچک، انتقال چک به روش یکسانی صورت می گیرد.

بنابراین برای انتقال چک می توان از طریق برنامه های آپ یا 724 یا اینترنت بانک ها اقدام نمود.

انتقال چک از هر طریقی، مراحل تقریبا یکسانی دارد.

برای مثال:

در برنامه آپ:

برنامه آپ را نصب کرده، سپس چک صیادی را از پلن های آن انتخاب کنید.

در مرحله بعد، گزینه انتقال چک صیادی را انتخاب کنید.

مرحله سوم تایید هویت و تایید اطلاعات کارت بانکی می‌باشد. دقت کنید که این کارت باید حتما عضو شبکه شتاب باشد. سپس وارد مرحله بعد می‌شوید. در این قسمت، بانک صادر کننده را انتخاب کرده و شناسه 16 رقمی چک صیادی را وارد کنید. پس از تایید یک بار اطلاعات کامل را نشان می‌دهد تا از درستی آن مطمئن شوید.

بر روی انتقال چک کلیک کرده و اطلاعات دریافت کننده را وارد کنید.

پس از این مرحله، برای آخرین بار اطلاعاتتان را نشان می‌دهد تا اگر نیاز به اصلاح بود، اصلاح را انجام دهید. اگر هم تمامی اطلاعات به درستی وارد شده بود، تایید و انتقال چک را کلیک کنید.

اما نکته حائز اهمیت آن است که این انتقال را دریافت کننده حتما باید در سامانه صیاد یا برنامه های همراه خود تایید کند.

در سامانه صیاد:

پس از ورود به سامانه صیاد در بانک مورد نظر، گزینه انتقال را انتخاب نموده و پس از ثبت شناسه صیادی 16 رقمی چک، مشخصات دریافت کننده چک را وارد و سپس گزینه تایید را کلیک کنید.

در سامانه بانک ملی:

سامانه صیاد بانک ملی به نشانی،sayad.bmi.ir  می باشد؛ پس از ورود به سامانه، باید انتقال را انتخاب کرده و فیلد ها را کامل نمایید.

مسئولیت ظهر نویسی چک بر عهده چه کسی است؟

اگر چک به منظور انتقال ظهرنویسی شده باشد، دارنده چک می تواند در مدت 15 روز از تاریخ سررسید، برگشت چک را از بانک بخواهد و پس از برگشت، در مدت یکسال علیه ظهرنویس دعوای حقوقی طرح نماید. پس از گذشت مدت مذکور، دارنده چک تنها از صادرکننده حق مطالبه وجه را خواهد داشت.

اگر ظهرنویسی چک نیز از نوع ضمانت باشد، در صورت برگشت چک، ضامن مسئول پرداخت آن می باشد؛ در این حالت دارنده می‌تواند به ضامن و دیگر مسئولان (مسئولیت تضامنی) برای وصول چک رجوع نماید و مدت زمانی در این باره پیش بینی نشده است.

جمع بندی

ظهر نویسی به معنای پشت نویسی چک می باشد. برای انتقال دادن، ضمانت، وکالت و وثیقه پشت چک را امضا  و در مواقعی نیز نکاتی را در آن قید می کنند. اما پس از صدور قانون جدید چک و ظهور چک های صیادی، صرف امضا بر پشت چک به معنای انتقال محسوب نمی‌گردد؛ بلکه افراد باید مشخصات کامل دریافت کننده جدید چک را در قسمت مربوط به چک در سامانه مخصوص هر بانک وارد و سپس چک را به نام فرد جدیدی ثبت نمایند.