عقد بیع در نظام حقوقی ایران
عقد بیع در نظام حقوقی به معنای خرید و فروش میباشد. و به عنوان یکی از مهم ترین عقود قانون مدنی شناخته می شود. هر نوع مبادله ی کالا در مقابل پول را میتوان نوعی عقد بیع به حساب آورد. در ادامه به شرح مفصل آثار و تبعات حقوقی آن خواهیم پرداخت . با ما همراه باشید.
عقد بیع به چه معناست؟
بیع در لغت به معنای خریدن و فروختن آمده است. بر اساس ماده ی 338 قانون مدنی ایران عبارت است از تملیک عین به عوض معلوم. زمانی که دو نفر با یکدیگر عقد بیع منعقد می کنند به این معناست که یکی از این دو نفر متعهد می شود مالکیت مالی را به طرف مقابل واگذار کرده و در ازای آن مبلغ معینی پول دریافت نماید.
برای شناخت بهتر عقد بیع واژه های زیر را به خاطر داشته باشید.
بیع: به معنای خرید و فروش است.
بایع: نام دیگر فروشنده است.
مبیع: مورد معامله را می گویند .
ثمن: ثمن به معنای بها و قیمت کالاست. پولی که در عقد بیع پرداخت می شود.
عین: شیء خارجی و قابل لمسی که قابل مشاهده است و مالیت دارد.
ویژگی های عقد بیع
بیع عقد معوض است.
عقد معوض به این معناست که یک مال با مال دیگر معاوضه گردد. یکی از مهم ترین ویژگی های عقد بیع معوض بودن آن است. همانطور که پیشتر اشاره کردیم در این نوع قرارداد مالی مشخص در برابر مبلغ مشخصی پول یا هر کالای دیگری که ارزش مالی دارد تبادل میگردد.
بنابراین هنگامی که تعهدات یکی از طرفین به هر علتی از بین رفت، تعهد طرف مقابل نیز از بین میرود.برای مثال اگر مثلا اگر مبیع تقلبی و بی کیفیت باشد و یا متعلق به فروشنده نباشد پس خریدار هم تعهدی به پرداخت پول نخواهد داشت.
بیع عقد تملیکی است.
عقد تملیکی به محض ایجاب و قبول مالکیت به طرف مقابل منتقل میگردد. در اینجا انتقال مالکیت منوط به تحقق هیچ شرطی نیست. در این قرارداد به محض وقوع انتقال مالکیت صورت گرفته و مبیع و ثمن مبادله میگردد.
بیع عقد لازم است.
در عقد لازم هیچ‌یک از طرفین حق برهم زدن آن را ندارند مگر در مواردی که قانون این اجازه را به آنها بدهد . برهم زدن عقد لازم از طریق اعمال خیارات قانونی یا اقاله صورت می پذیرد.
بیع عقد رضایی است.
عقد رضایی نوعی عقد است که انعقاد آن نیاز به هیچگونه تشریفاتی ندارد. این قرارداد نیز با ایجاب و قبول طرفین واقع می شود و بلافاصله معامله صورت می گیرد.
عقد بیع بر 4 قسم زیر صورت می پذیرد:
- مبیع و ثمن حال باشد. به محض وقوع عقد بیع، مبیع به خریدار منتقل شده و فروشنده مالک ثمن می گردد . در قانون مدنی ایران اصل بر نقد بودن و حال بودن بیع است مگر اینکه در قرارداد یا عرف ، موعدی تعیین برای برای تسلیم مبیع یا پرداخت ثمن تعیین گردد.
- مبیع مؤجل و ثمن حال باشد . این حالت به بیع سلم یا سلف معروف است. مانند قرارداد پیش خرید ملک و خودرو که هنوز خودرویی تولید نشده و ملکی وجود ندارد اما ثمن معامله پرداخت می گردد.
- مبیع حال و ثمن موجل باشد. به چنین عقدی بیع نسیه می گویند. برای مثال خریدار با فروشنده توافق می کند که ثمن معامله را 1 ماه بعد پرداخت نماید.
- مبیع و ثمن مؤجل باشد. این حالت به بیع کالی به کالی معروف است. در چنین شرایطی هم مبیع و هم ثمن معامله در مدت زمان مشخصی مبادله می گردد.
ارکان عقد بیع
ایجاب و قبول
ایجاب، انشا و ایجاد معامله توسط فروشنده و قبول به معنای اعلام رضایت و قصد انجام معامله توسط خریدار میباشد.
متعاملین
خریدار و فروشنده به عنوان طرفین عقد بیع محسوب می‌گردند. از نظر قانونی هر دو طرف این قرارداد برای انعقاد معامله باید عاقل، بالغ و رشید باشند. همچنین قصد و رضایت آنها در انعقاد این قرارداد بسیار مهم است. به یاد داشته باشید معامله با اشخاص مست ، بیهوش و افراد فاقد قصد، باطل می باشد.
ثمن
یکی از مهم ترین ارکان این قرارداد ثمن است. تعهد به پرداخت ثمن بر عهده ی خریدار است که دریافت مبیع از فروشنده پرداخت میگردد.
مبیع
مبیع کالایی است که قابلیت خرید و فروش و نقل و انتقال دارد. تحویل مبیع در ازای پرداخت ثمن صورت می پذیرد.
آثار عقد بیع
بر اساس ماده‌ی ۳۶۲ قانون مدنی، آثار بیع صحیح به شرح زیر می باشد:
1- مهمترین اثر این قرارداد انتقال مالکیت است. به محض وقوع این قرارداد، خریدار مالک مبیع و فروشنده مالک ثمن میگردد.
2- این قرارداد بایع را ضامن انقال مبیع و مشتری را ضامن پرداخت ثمن می‌نماید. با ایجاد این قرارداد تعهدات الزام آوری برای هریک از طرفین عقد به وجود می آید. این تعهدات حالت متقابل داشته و در صورتی اجرا می گردد که هر دو طرف معامله به درستی آن را ایفا نمایند. برای مثال اگر مبیع متعلق به شخص دیگری باشد و یا نقص اساسی بر آن وارد باشد برای خریدار الزامی بابت پرداخت ثمن وجود ندارد. همچنین اگر مشتری از پرداخت ثمن معامله خودداری کرد، فروشنده ملزم به تحویل مبیع نمی باشد.
اوصاف مبیع
برای صحیح بودن و قانونی بودن این قرارداد، مبیع باید دارای اوصاف زیر باشد:
- هنگام عقد موجود باشد.
- مالیت داشته باشد.
- قابل خرید و فروش باشد.
- معلوم و معین باشد.
شرایط صحت عقد بیع
1.اراده، قصد و رضایت طرفین
بنابر اصل حاکمیت اراده فرد در انعقاد قرارداد آزاد است و می‌تواند طرف معامله خود را آزادانه انتخاب نماید. در این قرارداد خریدار و فروشنده می‌توانند شرایط و آثار عقد را در چارچوب قوانین تعیین کنند.
قصد و رضای طرفین در ایجاد عقد بیع بسیار مهم و حائز اهمیت است. بیان اراده توسط طرفین عقد الزامیست. معامله با ایجاب و قبول طرفین عقد محقق می گردد و تعهدات ناشی از آن لازم الاجراست
2.اهلیت طرفین معامله
بر اساس قانون مدنی ایران متعاملین قرارداد باید اهلیت قانونی داشته باشند. متعاملین در صورتی اهل محسوب می شوند که بالغ، عاقل و رشید باشند. سن بلوغ در پسران ۱۵ سال تمام قمری و در دختران ۹ سال تمام قمری می باشد. معاملات افرادی که عاقل، بالغ یا رشید نیستند به‌واسطه‌ی عدم اهلیت باطل میباشد.
3.مورد معامله
مبیع یا مورد معامله باید مال یا عملی باشد که بایع تعهد تسلیم یا ایفای آن را قبول نماید. مورد معامله باید دارای ویژگی مهم زیر باشد:
- مالیت داشته باشد.
- مشروع و قانونی باشد.
- معلوم و معین باشد.
- قابلیت نقل و انتقال داشته باشد.
- قابل تسلیم باشد.
4.جهت معامله
جهت معامله انگیزه و هدف طرفین از انعقاد و ایجاد این قرارداد است. در انجام این قرارداد نیاز نیست جهت معامله تصریح گردد. اما در صورت ذکر آن حتما باید مشروع و قانونی باشد، در غیر این صورت معامله باطل می باشد.
نتیجه گیری
عقد بیع تعهدات الزام آور زیادی با خود به همراه دارد. قانون دایره ی این تعهدات و الزامات را به طور دقیق مشخص کرده و برای آن ضمانت قانونی در نظر گرفته است. برای هرگونه سوال حقوقی در این زمینه و دریافت مشاوره ی حقوقی می توانید با وکلای متخصص مرکز حقوقی و داوری سروش عدل در ارتباط باشد.
