برات چیست ؟

✓ برات چیست؟

اسناد تجاری توسط کاربرد و مزایای قانونی که برای آن در نظر گرفته شده است، نقش بسیار مهمی را هم‌اکنون در عرف و روابط تجاری اشخاص ایفاء می‌کند. امّا گرچه که براساس قانون تجارت، از اسناد بسیاری تحت عنوان اسناد تجاری نام برده می‌شود، لذا حائز اهمیت ترین و کاربردی ترین سندی که امروزه متداول است، سفته و چک می‌باشد. حال آن‌که سابقاً سندی به عنوان برات نقش بسیار مهم‌تر و پررنگ‌تری را نسبت به چک‌ها و سفته‌ها داشت. ما در این مطلب مایل هستیم به صفر تا صد برات بپردازیم.

» تعریف برات

قانون تجارت، یک تعریف از برات ارائه نکرده است. ولو براساس رویکرد برات، باید برات را این چنین تعریف نمود؛ برات گونه‌ای از سند تجاری است که به جای پول مورد استفاده قرار می‌گیرد. در این عملیات صادر کننده برات آن را به دارنده می‌دهد تا وی به فرد معینی رجوع کرده و وجه برات را از او اخذ بنماید.

» به عبارتی، در برات برخلاف سفته و چک؛

صادر کننده سند، متعهد به پرداخت وجه نخواهد شد، بلکه فرد دیگری می‌باید مبلغ برات را پرداخت کند. برات اغلب طی مواردی صادر می‌شود که یک فرد از شخصی طلبی دارد. حال به فرد دیگری بدهی دارد، در این حالت می‌تواند براتی را صادر بنماید در وجه بدهکار خویش و بنابر مسئولیت پرداخت از فردی که از او طلب دارد.

» ارکان تشکیل دهنده برات؛

براساس قانون تجارت جهت رسمیت پیدا کردن یک برات، باید مندرجات ذیل در هنگام صدور مورد توجه قرار گیرد؛

براساس ماده‌ی ۲۲۳ قانون تجارت برات علاوه بر امضاء و یا مهر برات دهنده می‌باید حاوی شرایط ذیل باشد؛

ذکر واژه «برات» برروی برگه.
تاریخ تحریر برات «روز، ماه، سال».
نام فردی که می‌باید برات را پرداخت بنماید.
معین نمودن وجه در برات.
تاریخ پرداخت وجه بــــــرات.
محل پرداخت مبلغ برات اعم از آن‌که مکان اقامت محال علیه باشد یا مکان دیگری.
نام فردی که برات در وجه و یا وجه حواله کرد وی تأدیه می‌گردد.
تصریح بدین موضوع که جلد اوّل یا دوّم یا سوّم و یا چهارم الخ می‌باشد.

» انواع گوناگون برات ضمن قانون تجارت

براساس قانون تجارت، برات به انواع متنوعی امکان دارد میان طرفین جا‌به‌جا بشود که در این مبحث بدان خواهیم پرداخت.

✓ بعد از آن‌که یک برات صادر گردید، «یک برات ساده»

به هنگامیکه دارنده برات در سر تاریخ به دارنده و یا هریک از مسئولان تأدیه برات رجوع و با عدم پرداخت روبه‌رو گردد، قانوناً حق طرح دعوی علیه آن‌ها محفوظ می‌گردد. ولو، قانون تجارت با پیش‌بینی برات‌های رجوعی، این امکان را برای دارنده‌ی برات مهیا ساخته است که به جای طرح دعوی علیه تأدیه کننده، براتی را صادر کند در وجه فردی برعهده پرداخت کننده برات سابق. به عبارتی در برات رجوعی باید یک برات ساده همچنین پرداخت نشده باشد تا امکان پرداخت برات نوین مهیا شده باشد.

گونه دیگر برات، برات سازشی است. در برات سازشی چون سفته قرار نمی‌باشد وجه برات تأدیه گردد بلکه عمدتاً تحت عنوان ضمانت صادر گردیده است. به عبارتی در برات سازشی، پرداخت کننده برات به صادر کننده آن بدهکار نیست و صرفاً به علّت کسب اعتبار صادر کننده یا ضمانت او، علیه وی صادر خواهد گردید‌.

گونه‌ی دیگری از برات به چَشم می‌خورد که به اسم برات خارجی است. برات خارجی امکان دارد میان اشخاص با ملیت‌های گوناگون صادر شود که در این حالت ‌هیچ‌گونه خللی به اعتبار آن وارد نمی‌شود.

» تاریخ پرداخت برات

تاریخ پرداخت برات برخلاف سفته و چک، به طرق گوناگونی ممکن می‌باشد.

✓ تعیین مؤعد پرداخت برات به چهار گونه است

برات به رؤیت

چنانچه که پرداخت برات به حالت رؤیت معین گردیده باشد، دارنده آن می‌تواند به مسئول تأدیه برات رجوع کند. در این حالت مسئول تأدیه برات به محض دیدن و رؤیت برات، باید وجه برات را به دارنده تأدیه کند. به عبارتی برات به رؤیت به مهریه عندالمطالبه شباهت بسیاری دارد. چرا که در آن هم، مسئول پرداخت می‌باید فوراً آن را پرداخت کند.

برات به وعده از رؤیت

در این زمان تأدیه، دارنده برات مکلّف خواهد بود ابتدا به تأدیه کننده برات جهت مشاهده و رؤیت رجوع کند. سپس ظرف زمان معین گردیده از مؤعد رؤیت جهت تأدیه مجدد رجوع کند. به عنوان نمونه؛ در برات درج می‌گردد ده روز بعد از رؤیت، که بدین هنگام در ابتدا باید جهت رؤیت رجوع و پس از ده روز بعد بار دیگر جهت تأدیه ثمن برات مراجعه انجام بشود.

برات به وعده از صدور

در این گونه از برات، دارنده برات باید طی مدّت زمان معین گردیده از مؤعد صدور برات، به مسئول پرداخت رجوع و تقاضای پرداخت کند. به عنوان نمونه؛ درج عبارت یک ماه بعد از صدور برات و یا تحریر برات نمونه بارز آن خواهد بود.

برات به روز معین

در این قبیل از برات‌ها، مؤعد پرداخت برات چون؛ چک و سفته مشخص می‌باشد.

» حق و حقوق دارنده‌ی برات در رجوع به مسئولین برات چیست؟

براساس قانون تجارت، دارنده‌ی برات باید حداکثر طی مدّت زمان یک سال از تاریخ پرداخت، به مسئول پرداخت آن رجوع بنماید. بدین هنگام امکان دارد حالات گوناگونی صورت پذیرد. بهتر است با ما همراه باشید تا کمی بیشتر با این موضوع آشنا شوید.

حالت اوّل؛

رجوع دارنده برات و تأدیه آن در سر تاریخ که به این حالت تعهد تجاری پایان خواهد یافت.

حالت دوّم؛

رجوع دارنده به پرداخت کننده و عدم پذیرش در راستای پرداخت وجه برات است. در این حالت دارنده باید طی مدّت زمان ده روز اقدام به ثبت اعتراض عدم پرداخت کند (همانند؛ برگشت زدن چک) و ظرف یک سال اقدام به طرح دعوی علیه صادر کننده آن کند.

حالت سوّم؛

مسئول تأدیه برات، پرداخت ثمن برات را قبول می‌کند ولو موفق به پرداخت ثمن برات در تاریخ معین شده نمی‌گردد.

✓ در این هنگام براساس ماده‌ی ۲۴۹ قانون تجارت؛

صادر کننده برات، مسئول پرداخت، ضامنین، کسانی که با پشت نویسی برات را انتقال داده‌اند، همگی در برابر دارنده‌ی فعلی برات، مسئول پرداخت وجه برات می‌باشند که اصطلاحاً به آن مسئولیت تضامنی گفته می‌شود.

» شباهت‌ها و تفاوت‌های موجود میان برات با چک و سفته؛

مسئولیت تضامنی امضاء کنندگان یک سند، حال آن‌که صادر کننده باشد یا انتقال دهنده و ضامن در مقابل دارنده‌ی سند تجاری را باید حائز اهمیت ترین شباهت بین، برات با چک و سفته اعلام نمود.

مورد بسیار مهم دیگر می‌تواند امکان تقاضای تأمین خواسته، بدون هیچ‌گونه نیاز به تأدیه خسارت باشد. براساس مواد ۱۰۸ نیز ۱۱۰ قانون آیین دادرسی مدنی، دارنده سه سند نام‌برده شده، می‌توانند در زمان طرح دعوی علیه مسئول سند تجاری در راستای تضمین کردن خواسته‌ی خویش و فرار مسئول تأدیه از دیون، به مقدار ثمن سند تجاری، اموال فرد را توقیف کنند. بدین هنگام است که دادگاه بنابر تقاضای صادر کننده اقدام خواهد کرد.

ولو در ارتباط با تفاوت موجود میان سه سند نام‌برده شده باید این گونه گفت که؛

✓ در زمان صدور برات ما با سه فرد رو‌به‌رو خواهیم شد؛

صادر کننده برات.
پرداخت کننده برات.
دارنده‌ی برات.

لذا در چک و سفته غالباً با دو شخص رو‌به‌رو خواهیم شد. به بیانی دیگر یک فرد سفته یا چک را صادر می‌کند و همان طرف هم پرداخت می‌نماید و چون برات، پرداخت آن حواله نمی‌گردد. برات تحت عنوان وسیله‌ای در راستای پرداخت محسوب می‌شود. امّا غالباً هدف از صدور سفته، تضمین و یا حسن انجام کار خواهد بود. گرچه که حق امکان طرح دعوی برای دارنده‌ی سفته باقی است.

همچنین براساس عناصر برات، در زمان صدور برات، اسم دارنده‌ی آن قطعاً می‌باید درج بشود. در اصطلاح عامیانه برات در وجه حامل اعتبار ندارد ولیکن این مسئله در ارتباط با صدور سفته بدون اشکال است.

✓ تفاوت مهم موجود میان برات و چک

تفاوت مهم موجود میان برات و چک در ارتباط با شیوه‌ی مطالبه و نیز طرح دعوا است. در زمان مطالبه‌ی برات، دارنده برات تنها باید به واسطه‌ی طرح دادخواست در دادگاه‌های عمومی حقوقی اقدام به مطالبه وجه برات بنماید. حال آن‌که به دلیل آن‌که چک یک سند تجاری لازم‌الاجرا می‌باشد، دارنده می‌تواند علی‌رغم مطالبه وجه چک به واسطه‌ی دادگاه‌های عمومی، توسط اجرای ثبت هم با درخواست صدور اجرائیه، اقدام به مطالبه وجه کند.

موضوع مهم دیگر چهارچوب‌هایی می‌باشد که به هنگام عدم پرداخت ثمن چک برای صادر کننده آن شکل خواهد گرفت. براساس قانون صدور چک، به هنگام عدم پرداخت وجه چک، در زمان عدم تأدیه وجه، تمامی حساب‌های صادر کننده آن به مقدار کسری از هر بانکی تا پرداخت آن وجه مسدود خواهد گردید. از سویی هم امکان دریافت وام و تسهیلات برای وی ممکن نخواهد بود. حال دارنده برات تنها می‌تواند اموال صادر کننده را با تقاضای تأمین خواسته، به میزان ثمن برات، توقیف بنماید.

» نتیجه گیری

در پایان نوشتار و به عنوان نتیجه گیری جامع از آنچه که بیان گردید؛

اسناد تجاری هم‌اکنون نقش حیاتی را در جامعه ما ایفاء می‌نمایند. به حالتی که نقش به‌سزایی را در آسان‌سازی روابط تجاری افراد با هم‌دیگر خواهد داشت. حائز اهمیت ترین اسناد تجاری ضمن قانون تجارت ما حاوی؛ چک، سفته و برات است.

گرچه که قانون تجارت در برات نسبت به چک و سفته، ضوابط و استانداردهای بیشتری را مقرر داشته است. امّا سفته و چک به نسبت برات پرکاربردتر بوده و از سویی هم شناخته شده‌تر هستند. درست است هر سه سند یاد شده، اسناد تجاری هستند، امّا تفاوت‌هایی را با هم‌دیگر دارند که بیان گردید.