✓ چک برگشتی چه زمانی کیفری است و چه زمانی حقوقی؟

اگر که روزی روزگاری از فردی، چکی داشتید و جهت نقد نمودن آن به بانک رفتید و حساب صادر کننده چک موجودی نداشته باشد، جهت اخذ طلب خود چه خواهید کرد؟ به کدام یک از محکمه‌ها رجوع خواهید نمود! بله، این متن جهت پاسخ به همین سؤال خواهد بود.قانونگذار در واقع به صدور چک بلامحل تحت عنوان یک جرم نگاهی انداخته است. هر جرمی جهت اتفاق، نیازمند وجود برخی شرایط خاص است. قانون چنین اعلام می‌دارد که به هنگام وجود هریک از حالات یا شرایط ذیل، چک برگشتی جرم کیفری نخواهد بود. از این جهت طی هریک از موارد ذیل، شکایتِ شاکی به علّت حقوقی بودن چک پیگرد از نوع کیفری نخواهد داشت؛

» چک برگشتی کیفری و حقوقی- به هنگامی‌که چک حاوی وعده باشد!

چک میبایست به صورت نقد و البته بدون وعده صادر بشود! چرا که چک هم می‌باید چون اسکناس وسیله و ابزار پرداخت نقد باشد. از این جهت چنانچه که به عنوان نمونه؛ امروز چکی برای روز فردا یا هفته گاهاً هم ماه و سال آتی صادر بشود، صادر کننده این برگه ارزشمند مجازات کیفری نخواهد شد. چرا که این چک، به عنوان چک حقوقی خواهد بود. به همان شکل که می‌دانید صدور چک بدون وعده، بسیار کم است و حتی بخش اعظمی از چک‌هایی که صادر کنندگان آن به واسطه‌ی دادگاه به مجازات حبس محکوم می‌گردند، به عبارتی چک‌های وعده دار و البته حقوقی هستند.

لذا علّت معین نمودن مجازات طی این موارد، خود صادر کنندگان هستند. چرا که صادر کننده چک تحت عنوان متهم در دادسرا یا دادگاه نمی‌تواند موضوع وعده‌دار بودن چک را اثبات نماید. پس بهتر است بیان داریم که مسئله به اثبات رساندن و همچنین نحوه‌ی دفاع از اهمیت به سزایی برخوردار است.

» چک برگشتی کیفری و حقوقی- هرزمان که چک بابت به انجام رساندن تعهد و یا تضمین انجام معاملاتی صادر گردیده باشد!

سرچشمه و علل صدور چک میبایست بدهی شخص صادر کننده چک معادل با مبلغ چک باشد. همانند آن‌که فردی جهت خرید یک دستگاه خودرو و یا ملک یک فقره چک جهت اخذ کلّیه یا بخشی از ثمن معامله صادر کند. لذا چنانچه که مبنی و علل صدور چک مدیونیت یا گاهاً بدهکاری صادر کننده چک نباشد، بلکه بنابر دلیل تضمین معامله و یا تعهد صادر گردد، صادر کننده آن قابل تعقیب و مجازات کیفری نخواهد بود.

مانند آن‌که کسی مغازه و یا منزل مسکونی را اجاره بنماید و مالک آن‌ها ضمن اجاره‌نامه از مستأجر تعهد اخذ کند که در رأس مدّت زمان اجاره و در اتمام مدّت آن، محل موردنظر را تخلیه بنماید. پس از آن، به ظن و گمان خویش تضمینی جهت این تعهد اخذ نماید، از مستأجر خود بخواهد که یک فقره چک «به عنوان نمونه نیمی از معادل قیمت منزل یا مغازه» تحت عنوان تضمین تعهد به تخلیه را صادر و بدو عرضه نماید. بهتر است در راستای شفاف‌سازی بیشتر مطلب نمونه‌ای دیگر را برای شما بازگو بنماییم.

» مثال؛

خریدار یک واحد آپارتمان از فروشنده چنین بخواهد که جهت تضمین تعهد به نقل و انتقال سند در دفترخانه، یک فقره چک بدو بدهد. طی تمامی این موارد به دلیل آن‌که صادر کننده چک در واقعیت ثمن قید گردیده در متن چک را بدهکار نیست! از این جهت صادر کننده قابل تعقیب و مجازات کیفری نخواهد بود. این موضوع که چک جهت تضمین کاری صادر گردیده است، امکان دارد در متن چک قید شده باشد و یا گاهاّ هم قید نشده باشد. حال صادر کننده می‌‌تواند با استناد به موارد دیگری چون؛ «قولنامه و یا شهادت از سوی شاهدین» این موضوع را به مرحله‌ی اثبات رساند.

» چک برگشتی کیفری و حقوقی- هرزمان که چک سفید امضاء صادر گردیده باشد؛

یعنی آن‌که صادر کننده چک بدون درج مواردی چون؛ مبلغ، تاریخ و اسم دارنده، تنها چک را امضاء نموده و بدو تحویل بدهد.

» چک برگشتی کیفری و حقوقی-‌ به هنگامی‌که ثابت بشود چک بدون تاریخ صادر گردیده است؛

اغلب طی این موارد، اخذ کننده چک، پیش از شکایت و پیش از رجوع به بانک، مبادرت به قید تاریخ می‌کند. ولو چنانچه که درون مراجع قضایی ثابت گردد صادر کننده در زمان صدور، تاریخ چک را نگارش ننموده است، صادر کننده آن هیچ‌گونه مسئولیت کیفری نخواهد داشت.

» چک برگشتی کیفری و حقوقی- هرزمان وصول ثمن چک منوط بر محقق شدن شرطی باشد؛

این شرط ممکن است که در خود متن چک نگارش شده باشد و یا بعدها بنابر یک فقره قولنامه، صورت‌جلسه، شهادت از سوی شاهدین و… اثبات بشود. به عنوان نمونه؛ خریدار یک خودرو تمام و یا بخشی از ثمن معامله را به گونه‌ی یک فقره چک صادر نموده و در اختیار فروشنده و یا همان طلبکار گاهاً هم واسطه واقع بنماید و چنین شرط کند که فقط پس از انتقال سند در محضر، طلبکار حق خواهد داشت به بانک رجوع کرده و ثمن چک را وصول بنماید.

• هرزمان ثابت گردد چک بابت معامله‌های نامشروع و یا ربا صادر گردیده است.
• هرزمان دارنده چک تا به شش ماه از تاریخ صدور چک جهت پرداخت آن به بانک رجوع ننموده باشد. گاهاً هم ظرف شش ماه از تاریخ صدور گواهی عدم پرداخت جهت شکایت اقدام ننموده باشد.

غیر از موارد نام‌برده شده در قسمت فوقانی متن، در دیگر موارد، چک کیفری خواهد بود. یعنی آن‌که صادر کننده چک قابل تعقیب و مجازات کیفری خواهد بود.

» چک برگشتی کیفری و حقوقی- مفاهیم حقوقی گردیدن چک؛

غالباً اشخاص چنین تصوراتی را دارند که، چکی حقوقی می‌شود که از اعتبار خود افتاده است و بی‌ارزش هستند. حال آن‌که این چنین نیست! ضمن چک‌های حقوقی تنها صادر کننده قابل تعقیب و مجازات کیفری نیست، ولو می‌توان درخواست توقیف اموال و دارایی صادر کننده را نمود و دادگاه رسیدگی کننده حکم به تأدیه مبلغ چک را خواهد داد. مگر زمانی‌که با دفاعیات خوانده به اثبات رسد که به گونه‌ای کلّی طلبی در این میانه‌ها وجود ندارد. یا چک بابت عملیات ربا صادر شده است. گاهاً هم بنابر هر دلیلی دارنده یا اخذ کننده چک، حقی را در این بینابین ندارد!

» چک برگشتی کیفری و حقوقی- درخواست وجه چک از دادگاه رسیدگی کننده؛

بعضی از افراد چنین تصوراتی را دارند که در راستای وصول وجه چک به واسطه‌ی دادگاه، تنها میبایست شکایت کیفری را در پیش گیرند. حال آن‌که حتی اگر این شکایت نتیجه‌ای هم دربر داشته باشد، دادگاه رسیدگی کننده تنها حکم به مجازات‌ حبس خواهد داد. بنابراین طلب دریافت کننده‌ی چک چه خواهد شد! در ارتباط با چک‌ها اعم از حقوقی و کیفری دادگاه رسیدگی کننده تنها طی مواردی حکم به پرداخت ثمن چک در وجه دارنده را صادر می‌نماید که؛

دارنده تحت عنوان خواهان، فرم ویژه دادخواست را کامل نموده و با تأدیه هزینه دادرسی به واسطه‌ی تمبر و دیگر جوانب قانونی، آن را تسلیم دفتر دادگاه بنماید. در غیر از این حالت، دادگاه قانوناً قادر نخواهد بود، حکمی بنابر پرداخت مبلغ چک صادر کند. البته طی بسیاری از موارد صادر کننده چک، به دلیل هراس از مجازات و قانون، خویش رأساً به جهت پرداخت مبلغ چک اقدامات لازمه را در پیش می‌گیرد. به این هنگام است که دیگر نیازی نخواهد بود شما «دارنده‌ی چک» به جهت تنظیم دادخواست مبادرت ورزید.