در دعاوی کیفری، همانند دعاوی حقوقی ادله و مستندات بسیار مهم هستند. ادله اثبات کیفری به عنوان ابزاری برای اثبات یا نفی جرایم متهمین استفاده می‌شوند. زیرا برای اثبات هر ادعایی باید دلیل ارائه کرد در غیر این صورت اصل بر برائت می‌باشد. این ادله می‌توانند شامل شواهد فیزیکی، شواهد میدانی، شواهد خارجی و شواهد قضایی باشند. شواهد فیزیکی شامل اثر انگشت، DNA، اثر ابزار و آلات قتل و… هستند. شواهد دیداری شامل دیدگاه شاهدان می‌باشد.

شواهد خارجی شامل اسناد رسمی، گزارش‌های پزشکی قانونی و… هستند. در نهایت، شواهد قضایی شامل اقرار متهمین، تفصیلات دادخواست و… هستند. برای اینکه جرائم کیفری ثابت شود، باید تمام این ادله اثبات کیفری به درستی جمع‌آوری، مورد بررسی و ارائه شوند. به عنوان یک وکیل کیفری، باید با دقت به تمام این ادله و مستندات نگاه کرده و آن‌ها را به درستی استفاده کرد. در این نوشتار به بررسی مفهوم ادله کیفری و انواع آن می‌پردازیم.

ادله اثبات دعوای کیفری

به منظور آشنایی با انواع ادله اثبات که در دعاوی کیفری کاربرد دارند ابتدا باید با مفهوم ادله اثبات آشنا شویم. ادله در لغت جمع مکسر دلیل می‌باشد. در نظام حقوقی ایران ماده 194 قانون آیین دادرسی مدنی دلیل را تعریف می‌کند.

براساس این ماده دلیل عبارت است از:«دلیل امری است که اصحاب دعوا برای اثبات یا دفاع از دعوا به آن استناد می‌نمایند». علاوه بر این ماده، ماده 1257 قانون مدنی ایران نیز در خصوص اثبات مدعی و آوردن دلیل بر آن مستند سازی کرده است. طبق این ماده،  “هرکس مدعی حقی باشد باید آن را اثبات کند.  مدعی علیه هر گاه در مقام دفاع مدعی امری شود که محتاج به دلیل باشد اثبات امر بر عهده او است.”

به طور کلی ادله اثبات دعوا در دعاوی حقوقی و کیفری یکسان هستند. به همین دلیل در قانون مجازات اسلامی تعریفی در خصوص ادله اثبات دعوا وجود ندارد. اما، قانون مجازات اسلامی در ماده 160 خود انواع ادله اثبات کیفری را فقط نام می‌برد. بر اساس ماده مذکور، ادله اثبات جرم عبارتند از: اقرار، شهادت، قسامه و سوگند در موارد مقرر قانونی و علم قاضی است. در ادامه مقاله کاربرد هریک از این ادله را بررسی می‌کنیم.

1- اقرار:

ماده 164 قانون مجازات اسلامی اقرار کیفری را تعریف می‌کند. اقرار عبارت است از اخبار شخص به ارتکاب جرم از جانب خود. در واقع اقرار نوعی ادله ابرازی توسط فرد متهم است. اقرار تنها در صورتی معتبر است که صادق باشد. در واقع این وظیفه قاضی و بازپرس پرونده است که صدق یا کذب اقرار را بررسی نماید. در صورت کاذب بودن اقرار متهم، اقرار باید از عداد دلایل حکم خارج گردد.

علاوه بر این، اقرار توسط متهم ممکن است باعث تخفیف در میزان مجازات او با نظر قاضی و با مبنای قانونی شود.  طبق ماده 173 قانون مجازات اسلامی انکار بعد از اقرار موجب سقوط مجازات نخواهد شد مگر در مورد جرایمی که مجازات آنها حد قتل یا رجم است. در این جرائم انکار حتی در حین اجرای حکم موجب سقوط مجازات می‌شود. البته مجازات جنبه عمومی جرم همچنان باقی می‌ماند. برای مثال در جرم زنا هرچند انکار موجب سقوط مجازات اصلی می‌شود، اما صد ضربه شلاق جایگزین آن می‌شود.

اقرار در امور کیفری و جزایی با امور حقوقی تفاوت هایی دارد. برای نمونه “

اقرار در امور مدنی قاطع دعواست یعنی دعوا پس از اقرار ادامه نمی‌یابد. اما، در امور کیفری در جرائم مهمی که مجازات آنها قصاص است، اقرار تنها یک دلیل است. یعنی باید اقرار را در کنار سایر ادله اثبات جرم قرار داد و بر اساس آن حکم صادر کرد.

همچنین در امور حقوقی اقرار می تواند متعدد باشد اکا در جرائم کیفری یک اقرار طبق ماده 172 قانون مجازات اسلامی کافی است. همچنین در امور کیفری توبه کردن پس از اقرار باعث سقوط برخی مجازات ها بر اساس ماده 114 قانون مجازات اسلامی خواهد شد. همانطور که بیان شد در عموم جرائم یک اقرار کافی است. البته در برخی جرائم مثل زنا، لواط، شرب خمر، قذف و سرقت حدی تعداد اقرار متفاوت است. شما می‌توانید تعداد مجاز اقرار برای جرائم مهم را در ماده 172 قانون مجازات مشاهده نمایید. در خصوص شرایط مقر در زمان اقرار ماده 168 قانون مجازات باید بررسی شود. طبق این ماده اقرار کننده در حین ادای اقرار باید قاصد، مختار و عاقل و بالغ باشد. یعنی اقرار مجنون و محجور پذیرفته نمی‌شود. اقرار شخص سفیه و ورشکسته به جز ضمان مالی جرائم مثل دیه، در بقیه امور کیفری نافذ است.

2- شهادت:

ماده 174 قانون مجازات اسلامی شهادت را تعریف می‌کند. شهادت باید به گونه ای باشد که شارع آن را معتبر و صحیح بداند. بای اینکه شهادت فردی بر وقوع یا عدم وقوع جرم صحیح باشد نیاز است شاهد شرایطی داشته باشد. شاهد در حین ادای شهادت باید بالغ، عاقل و عادل باشد. همچنین شاهد نباید فردی ولگرد باشد که پیشه خود را تکدی گردی یا کلاشی قرار داده است. اگر این شرایط وجود نداشته باشد شهادت ارزش قضایی ندارد ولو اینکه در حل پرونده مفید باشد.

بر اساس تبصره ماده 322 قانون آیین دادرسی کیفری اگر شاهد با فرد متهم قرابت نسبی یا سببی داشته باشد شهادت دادن او منعی ندارد. البته اگر شاهد شرایط لازم را نداشته باشد طبق قواعد ماده 191 قانون مجازات امکان جرح و تعدیل او وجود دارد. در خصوص تعداد شهود باید گفت در اکثر جرائم شهادت 2 مرد مسلمان واجد الشرایط پذیرفته است. البته برخی جرائم که مجازات سنگینی دارند مثل زنا و لواط شهادت 4 مرد شرط است. همچنین به طور کلی ارزش شهادت زن نصف مرد است.

3- سوگند یا قسم:

در ماده 160 قانون مجازات اسلامی به بحث سوگند پرداخته می‌شود. اما یک تفاوت بین سوگند و سایر ادله اثبات کیفری وجود دارد. سوگند به تنهایی مانند ساید ادله اثبات جرم کافی نیست و برای اثبات همه جرائم کاربرد ندارد. طبق تعریف عرفی سوگند یعنی گوه قراردادن الله بر درستی گفتار.

قسم خورنده باید شرایطی داشته باشد. عقل، بلوغ، وجود قصد از جمله این شرایط است. برای پذیرش سوگند، باید قسم را با قطع و یقین، صریحا و با لفظ جلاله الله بیان کرد. در امور کیفری قسم به تنهایی مثبت دعوا نیست. با توجه به ماده ۲۰۸ حدود و تعزیرات با قسم نفی یا اثبات نمی شود. اما قصاص، دیه، ارش و ضرر و زیان ناشی از جرائم، با قسم اثبات یا نفی می شود.

4- قسامه:

طبق تعریف قانون مجازات: «قسامه عبارت از سوگند هایی است که در صورت فقدان ادله دیگر غیر از سوگند منکر و وجود لوث، شاکی برای اثبات جنایت عمدی یا غیرعمدی یا خصوصیات آن و متهم برای دفع اتهام از خود اقامه می کند.»

لوث در اصطلاح حقوقی و فقهی نوعی اماره ظنی است. در قسامه هم قسم خورندگان باید شرایطی داشته باشند. قسم خورندگان باید حتما از بستگان نسبی شاکی باشند، همگی مرد باشند و قسم آنها با یقین و اطلاع کافی باشد. ماده 465 قانون مجازات اسلامی تعداد قسم های لازم در هر جرم را تعیین کرده است. قسامه به عنوان یک دلیل در همه جرائم کاربرد ندارد. در واقع از قسامه تنها می‌توان برای اثبات یا رد جنایات موجب قصاص یا دیه استفاده کرد.

5- علم قاضی:

در ادامه برسی نکات ادله اثبات، به علم قاضی به عنوان دلیل می‌پردازیم. برای فهمیدن معنای علم قاضی باید به ماده 212 قانون مجازات رجوع کرد. بر اساس متن این ماده، «علم قاضی عبارت از یقین حاصل از مستندات بیّن در امری است که نزد وی مطرح می شود». اگر علم قاضی مستند یک حکم کیفری باشد، قاضی باید امارات بیّن مستند علم خود را صریحا در رای قضایی بیان کند.

علاوه بر مواردی که بیان شد، امارات نیز می‌توانند در نظر قاضی در پرونده های کیفری موثر باشند. در ادله اثبات کیفری امارات قانونی یا قضایی ارزش پایین تری دارند اما در برخی موارد راهگشا هستند.

نحوه رسیدگی به ادله اثبات دعوا

در دعاوی کیفری، با توجه به حساسیت موجود ادله و مستندات بسیار مهم هستند. زیرا این مستندات به عنوان ابزاری برای اثبات یا برائت جرایم متهمین استفاده می‌شوند. برای اینکه ادعای شاکی در دعوای کیفری ثابت شود، باید تمام ادله موجود در پرونده به درستی جمع‌آوری، مورد بررسی و ارائه شوند. در ابتدا متهم و وکیل متهم باید در دادسرا تمام اطلاعات و مدارک لازم را معرفی نمایند. شاکی یا وکیل او نیز باید برای اثبات ادعای خود مدارک محکمه پسند ارائه نمایند.

بازپرس مدارک را بررسی کرده و مدارکی که قابلیت ارائه به دادگاه دارند را ضمیمه پرونده می‌کند. پس از آن در جلسات دادگاه صحت و اعتبار این ادله اثبات کیفری بررسی شده و در رای مورد استناد قرار می‌گیرند. به عنوان وکیل، باید با دقت به تمام این ادله و مستندات نگاه کرده و آن‌ها را به درستی استفاده کرد.

مرکز حقوقی سروش عدل به عنوان یکی از بهترین مراکز حقوقی تهران آماده رفع ابهامات و مسائل حقوقی شما می‌باشد. در صورتی که نیازمند مشاوره با بهترین وکیل تهران می‌باشید، می‌توانید با ما تماس بگیرید.a