امروزه در اثر ارتباط مردم کشورهای گوناگون با یکدیگر موارد و مصادیق ازدواج با اتباع بیگانه از جمله در کشور ما گسترش پیدا کرده است. به طور کلی این گستردگی روابط باعث شده است موضوع حقوق بین المللی خصوصی به میان آید. این حقوق به بحث روابط افراد با یکدیگر یا دولت در عرصه بین المللی میپردازد.
طبق اصل آزادی عقود، زنان ایرانی میتوانند به عقد نکاح مردان خارجی درآیند. حال اگر یک زن ایرانی بر طبق این اصل بخواهد با فردی که دارای تابعیت خارجی است ازدواج کند، چه تشریفاتی بر این ازدواج با اتباع بیگانه حاکم است؟
قانون ازدواج زن ایرانی با مرد خارجی
نکاح نوعی عقد است و طبق اصل آزادی عقود، دو طرف در تعیین شرایط آن از جمله انتخاب طرف مقابل آزاد هستند. در ازدواج زن ایرانی با مرد خارجی قانون گذار به دلیل حساسیتی که این نوع ازدواجها دارد. در جهت امنیت داخلی کشور شرایط و مقررارتی را پیش بینی کرده است.
طبق ماده 6 قانون مدنی : «قوانین مربوط به احوال شخصیه، از قبیل نکاح و طلاق و اهلیت اشخاص و ارث، در مورد کلیه اتباع ایران، ولو اینکه مقیم در خارجه باشند، مجری خواهد بود»
بنابراین، بر اساس این ماده قانونی افراد تبعه ایران از جمله زن ایرانی که بخواهد با مرد بیگانه ای که تابعیت ایرانی ندارد ازدواج کند، در نکاح و طلاق، تابع مقررات ایران هستند. در ادامه به این مقررات اشاره خواهیم داشت.
موانع ازدواج زن ایرانی با مرد خارجی
قانون گذار برای ازدواج با اتباع بیگانه شرایطی را بیان کرده است. ماده 1060 قانون مدنی بیان داشته: «ازدواج زن ایرانی با تبعه خارجی در مواردی هم که منع قانونی ندارد موکول به اجازه مخصوص از طرف دولت است»
منظور از مانع قانونی هر موردی است که عقد صحیح نکاه را بر هم میزند. در ادامه درباره موانع قانونی که مانع ازانجام این ازدواج است میپردازیم.
در قانون همان طور که شرایط صحت عقد نکاح پیش بینی گردیده، مواردی که باعث عدم انجام آن میشود نیز ذکر گردیده است. مواد 1045 الی 1061 قانون مدنی موانع نکاح به تفصیل بیان گردیده است.
در بحث مربوط به ما این موانع عبارتند از:
1-کفر: اگر مردی که دارای تابعیت خارجی است کافر باشد بر اساس قانون مدنی، نکاح زن مسلمان ایرانی با مرد غیر مسلمان، جایز نمی باشد.
2- موانع شرعی مثل قرابت و خویشاوندی ( پدر، مادر، خواهر، برادر، خواهر زاده و…).
3- در حالت احرام بودن که مانع ازدواج است.
4- زنی که شوهر دارد یا بودن زن در عده فوت یا طلاق ( عِدّه به مدت زمانی گفته میشود که خانم بعد از طلاق یا فوت اجازه ازدواج ندارد).
شرایط ازدواج با مرد خارجی چیست؟
ازدواج زن ایرانی با تبعه خارجی، تنها در شرایطی مقدور و میسر است. این شرایط عبارتند از:
- شرایط عمومی که برای هر عقد ازدواجی لازم است. مانند داشتن اهلیت قانونی برای عقد نکاح که شامل عقل، بلوغ و رشید بودن میباشد. همچنین دو طرف از قصد و رضا در ایجاد عقد ازدواج برخوردار بوده و با اکراه و زور اقدام به این امر نکنند.
- نبودن موانع نکاح که در بالا به آنها اشاره شد.
- اجازه پدر یا ولی قهری در صورت باکره بودن زوجه.
- داشتن اجازه مخصوص از طرف دولت ( در مطالب بعدی به تفصیل به آن خواهیم پرداخت).
- مسلمان بودن مرد تبعه خارجی . چرا که طبق قوانین اسلام ازدواج زن مسلمان با مرد غیر مسلمان جایز نمی باشد.
- مرد بیگانه باید از راه قانونی و با مجوز به کشور وارد شده باشد.
مدارک ازدواج با مرد خارجی چیست؟
مطابق ماده 2 (آئین نامه زناشوئی بانوان ایران با اتباع بیگانه غیر ایرانی)، متقاضیان باید مدارک زیر را تهیه و تسلیم کنند:
- درخواست مرد و زن مبنی بر تقاضای صدور پروانه زناشویی برای ازدواج که طبق نمونه وزارت کشور باشد.
- گواهینامه از مرجع رسمی کشور متبوع مرد مبنی بر بلامانع بودن ازدواج با زن ایرانی و به رسمیت شناختن این ازدواج در کشور متبوع مرد.نکته :در صورتی که تهیه گواهینامه مذکور برای متقاضی مقدور نباشد، وزارت کشور میتواند بدون دریافت مدرک فوق در صورت رضایت زن پروانه زناشوئی را صادر کند.
- گواهی یا استشهاد تشرف مرد به دین مبین اسلام در صورتی که مرد غیر مسلمان و زن مسلمان باشد.
مطابق ماده 3 (آئین نامه زناشوئی بانوان ایران با اتباع بیگانه غیر ایرانی)، وزارت کشور در صورت تقاضای زن علاوه بر مدارک مذکور در ماده 2 ، مدارک زیرا نیز از مرد بیگانه مطالبه خواهد نمود:
- دریافت گواهی نامه از مرجع رسمی محلی یا ماموران سیاسی و کنسولی کشور متبوع مرد مبنی بر اینکه مرد مجرد است یا متاهل.
- گواهی نداشتن پیشینه بد و محکومیت کیفری مرد از مراجع رسمی محلی یا ماموران سیاسی و کنسولی کشور متبوع مرد.
- گواهی از مرجع رسمی محلی یا ماموران سیاسی و کنسولی کشور متبوع مرد مبنی بر وجود استطاعت و مکنت زوج. همچنین تعهدنامه ثبتی از طرف مرد بیگانه مبنی براینکه هزینه و نفقه زن و اولاد و هرگونه حق دیگری که زن نسبت به او پیدا کند در صورت بد رفتاری یا ترک و طلاق پرداخت نماید.
در مواردی که وزارت کشور مصلحت بداند، برای حسن انجام وظایفی که طبق مقرارات قوانین ایران زوج در قبال زوجه دارد. از قبیل حسن رفتار و اداء واجبات مالی و امثال آن، میتواند تضمین مناسب از شوهر مطالبه نماید. فرم تعهدنامه و تضمینی که باید اخذ شود و چگونگی استفاده از ضمانت نامه را وزارت کشور تهیه خواهد نمود.
پس از دریافت تقاضا و تشکیل پرونده ازدواجی متقاضی، اداره کل امور اتباع خارجی که زیر نظر وزارت کشور می باشد،مدارک ارائه شده را بررسی می‌کند. پس از اخذ استعلامات مربوطه در نهایت اقدام به صدور پروانه زناشویی مینماید.
پروانه صدور زناشویی چیست؟
همان طور که در مطالب قبل هم اشاره شد به موجب ماده 1060 قانون مدنی ازدواج زن ایرانی با تبعه خارجه، در مواردی هم که مانع قانونی وجود نداشته باشد، موکول به اجازه مخصوص از طرف دولت است. این اجازه دولت را پروانه زناشویی می‌گویند.
مطابق ماده 1 (آئین نامه زناشوئی بانوان ایران با اتباع بیگانه غیر ایرانی مصوب 1345 ) به وزارت کشور اجازه داده میشود پروانه اجازه زناشوئی بانوان ایرانی با اتباع بیگانه را با رعایت مقررات صادر کند.
همچنین مطابق ماده 4 (آئین نامه زناشوئی بانوان ایران با اتباع بیگانه غیر ایرانی)، وزارت کشورمیتواند به استانداری ها و فرمانداری های کل و همچنین با موافقت وزارت امور خارجه به بعضی از نمایندگان سیاسی و کنسولی ایران در خارجه اختیار دهد که این پروانه را مستقیما در محل صادر و به ثبت احوال اعلام کنند.
لازم به ذکر است که مطابق ماده 51 قانون حمایت خانواده مصوب 1391 هر فرد خارجی که بدون اجازه مذکور با زن ایرانی ازدواج کند به حبس تعزیری درجه پنج محکوم میشود.
در اینجا ذکر چند نکته ضروری است:
- زن ایرانی که با تبعه خارجه ازدواج نماید به تابعیت ایرانی خود باقی خواهد ماند. مگر اینکه مطابق قانون مملکت زوج، تابعیت شوهر به واسطه عقد ازدواج به زوجه تحمیل شود.
- هرگاه قانون تابعیت مملکت زوج، زن را بین حفظ تابعیت اصلی خود و تابعیت زوج مخیر بگذارد، زن ایرانی که بخواهد تابعیت مملکت زوج را دارا باشد با داشتن دلایل موجه میتواند تقاضانامه کتبی به وزارت امور خارجه تقدیم کند.
- زن های ایرانی که بر اثر ازدواج تابعیت خارجی را تحصیل میکنند، حق داشتن اموال غیر منقول در صورتی که موجب سلطه اقتصادی خارجی گردد ندارند.
فرزند حاصل از ازدواج با اتباع خارجی
امروزه دختران و زنان ایرانی بسیاری به عقد ازدواج با اتباع بیگانه از جمله اتباع افغانی و عراقی درآمده اند. در این میان صاحب فرزند یا فرزندانی شده اند که غالبا این فرزندان تا زمان رسیدن به سن 18 سالگی فاقد شناسنامه می باشند.
سرانجام ماده واحده (قانون تعيين تكليف تابعيت فرزندان حاصل از ازدواج زنان ايراني با مردان خارجي) به منظور حل مشکلات مزبور، به تصویب مجلس شوراي اسلامي رسید. از آنجا که قانون یاد شده واجد ایراداتی بود نهایتاً در تاریخ ۲/۷/۱۳۹۸ (قانون اصلاح قانون تعيين‌تكليف تابعيت فرزندان حاصل از ازدواج زنان ايراني با مردان خارجي) به تصویب رسید.
در واقع با تصویب این قانون میتوان گفت تاحدودی شرایط اعطای تابعیت به فرزندان مادر ایرانی که دارای پدر خارجی میباشند راحت‌تر میشود. این گامی جهت ایرانی‌شدن فرزندان مادر ایرانی است. حال آیا این قانون همچنان در حال اجراست؟
متاسفانه باید گفت خیر. زیرا قانونی تحت عنوان (قانون سازمان ملی مهاجرت ایران) بالاخره پس از کش و قوس‌های فراوان در روز یکشنبه ۲۲ آبان ماه ۱۴۰۱ به تصویب نمایندگان مجلس شورای اسلامی رسید. این قانون بیان می‌دارد که:« قانون اصلاح قانون تعیین تکلیف تابعیت فرزندان حاصل از ازدواج زنان ایرانی با مردان خارجی مصوب ۲/۷/۱۳۹۸ از زمان لازم الاجراشدن این قانون به استثنای افرادی که در سامانه مذکور ثبت‌نام کرده‌اند لغو می‌گردد»
مدارک لازم گرفتن شناسنامه فرزندان حاصل از ازدواج با اتباع خارجی
با توجه به مطالب بالا سوالی که مطرح میشود این است که در حال حاضر وضعیت تابعیت فرزندان مادر ایرانی چه خواهد شد؟
پاسخ به این سؤال در ماده ۲۱ (قانون سازمان ملی مهاجرت) آمده است. این ماده اعلام می‌کند که:
«اتباع خارجی» که مشمول یکی از عناوین زیر باشند و خانواده آنها، به شرط داشتن سابقه اقامت موقت در ایران به مدت حداقل شش ماه، میتوانند درخواست اقامت مدت‌دار [اقامت‌های سه و هفت و ۱۰ ساله] داشته باشند. یکی از این گروه‌های تعریف شده همسران زنان ایرانی و فرزندان مادر ایرانی هستند و آن هم مشروط به وجود شرایط مندرج در بخش پنجم این قانون.
در واقع قانون سازمان ملی مهاجرت اقامت‌های بلندمدت را فقط برای پنج گروه تعریف کرده است. این اقامت‌ها به هیچ وجه به معنای کسب تابعیت ایرانی نمیباشد. در واقع کسانی که این اقامت‌ها را به دست می‌آورند تنها حق حضور در ایران و استفاده از خدمات شهروندی را خواهند داشت.
بنابراین با توجه به مواد و ۲۱ و ۴۱ (قانون سازمان ملی مهاجرت) :
در حال حاضر،عملا فرزندان مادر ایرانی هرگز امکان ایرانی شدن نخواهند داشت. آنها از این به بعد مانند سایر اتباع خارجی در ایران، تنها میتوانند اقامت‌های کوتاه مدت و حداکثر ۱۰ساله کسب کنند.
اگر تمایل دارید تا در این رابطه بیشتر بدانید و در مورد ازدواج زنان ایرانی با اتباع خارجی از یک وکیل حرفه ای اطلاعات مفیدی کسب کنید، میتوانید با مراجعه به موسسه حقوقی سروش عدل از بهترین وکیل تهران مشاوره دریافت نمایید.
