✓ رانت به چه معناست؟
رانت یک کلمه‌ای سیاه است که در اقتصاد کاربرد بسیاری دارد. اگر که ما بخواهیم این کلمه را کاملاً ساده توضیح دهیم، می‌توان چنین گفت که؛ رانت درآمدی بدون اتکای مستقیم به کسب‌وکار و کوشش تولیدی و بدون ریسک‌پذیری و خطرات فعالیت اقتصادی می‌باشد. بله، رانت دارای انواع مختلفی است که ما در ادامه‌ی این نوشتار از خود، هریک را به صورت جداگانه توضیح خواهیم داد.
» رانت یعنی چه!
رانت در اقتصاد یعنی هرگونه پرداخت به مالک یا عامل تولید. که علاوه بر هزینه موردنیاز به اضافه سود مربوط به آن به منظور آوردن آن به چرخه تولید باشد. به عنوان نمونه؛ به علّت محدودیت ماهوی بعضی منابع چون؛ زمین، عرضه آن‌ها غیرکششی بوده است. بنابراین با بیشتر شدن قیمت، امکان افزایش عرضه آن‌ها طی کوتاه مدّت و بلند مدّت امکان‌پذیر نیست. پس بیشتر شدن تقاضاها، موجب افزایش قیمت‌ها و درآمد صاحب منابع یا تولید کنندگان کالا خواهد شد.
در ادبیات سیاسی، موقعیتی که امتیاز یا انحصار ویژه‌ای برای تولید کنندگان خاصی در نظر انگاشته میشود. البته که دیگران نمی‌توانند از آن استفاده کنند، نهایتاً عرضه آن محصول محدود می‌گردد. آنچه که برجای می‌ماند افزایش تقاضا، قیمت‌ها را بیشتر نموده و رانت اقتصادی را نصیب تولید کنندگان می‌کند.
در گستره‌ی اقتصاد رانت درآمدی می‌باشد که بی‌تلاش به دست می‌آید. از سویی رانت‌خوارها با بهره‌گیری از نفوذ سیاسی و اقتصادی خود یا به واسطه‌ی آشنایان صاحب نفوذ به حالت غیرقانونی به منابع مالی دسترسی و به کسب ثروت و قدرت مبادرت می‌ورزند.
» با دنیای رانت‌خواری بیشتر آشنا شوید!
در یک تعریف کلّی، رانت‌خواری به فعالیت اقتصادی می‌گویند که به واسطه‌ی آن یک فرد یا واحد اقتصادی بتواند بدون تولید ارزش افزوده بیشتر، مقدار درآمد خود را افزایش دهد. همانند؛ افزایش بی‌مورد حق‌الزحمه‌ها توسط اعتصاب و اعمال فشار سیاسی، البته بدون آن‌که با بیشتر شدن باروری همراه شود. به طور واضح، عملیات رانت‌خواری برای نخستین بار توسط اقتصاددان آمریکایی، «گوردون تولوک» در ارتباط با انحصارات مطرح گردید.
» رانت‌خواری از دیدگاه تالوک
از دیدگاه گوردون تالوک رانت‌خواری زمانی رخ می‌دهد که کمپانی‌های بزرگ با صرف منابع اقتصادی، همانند دادن رشوه و استخدام «لابی‌گرها» دولت را تحت فشار خود قرار می‌دهند. آن‌ها با تکیه بر ابزارهای اقتصادی و اعمال مقررات جدید چون؛ محدود نمودن واردات، پیش‌گیری از ورود شرکت‌های نوین به گستره‌ی بازار، کنترل قیمت‌ها، که شرکت‌های مزبور در آن فعالیت می‌نمایند، به منفعت آن‌ها تغییر دهد.
» تفاوت رانت‌خواری و سودجویی در چیست؟
فعالیت رانت‌خواری و فعالیت سودجویی متفاوت است. چرا که در فعالیت سودجویی دوطرف به منظور تأمین منفعت مشترک اقدام به تولید ارزش افزوده می‌نمایند. حال آن‌که در فعالیت رانت‌خواری افزایش درآمد با تولید ارزش افزوده بیشتر همراه نمی‌شود. علاوه بر این‌ها بیشتر شدن رانت‌خواری منجر می‌گردد تا منبع اقتصادی از فعالیت‌های تولیدی بیرون و به سمت و سوی فعالیت‌های غیرمولد جاری شوند.
چرا که زمانی یک کمپانی موفق میشود تا با صرف به عنوان نمونه؛ یک میلیون دلار درآمدش را تا به مقدار صد میلیون دلار بیشتر کند. کمپانی‌های متعددی جذب فعالیت رانت‌خواری میشود و منبع بسیاری از فعالیت مولد به فعالیت‌های غیرمولد انتقال پیدا خواهد کرد.
پس رانت‌خواری با اتلاف انبوه منبع اقتصادی، انتقال منبع از فعالیت‌های مولد به فعالیت‌های غیرمولد، وسعت فساد اقتصادی، خرابی سیستم انرژی‌ها، نابه هنجاری ساختاری موزیک رشد اقتصادی را آهسته می‌سازد. و همچنین با سست نمودن پایه‌های پویایی و ثبات اقتصادی اجتماع عملاً مانع از گسترش اقتصادی کشور خواهد شد.
» بررسی کوتاه انواع رانت
-
رانت اقتصادی!
_ سرمایه‌گذاری صنعتی
از ابتدای انقلاب برخی از افراد با پارتی‌بازی از وام‌ها و اعتبارات ارزی با دلار هفت هزار تومان کارخانجات و کارگاه ساختند. آن‌ها هدف خود را در این موضوع خلاصه نمودند که محصولات خود را با نرخ دولتی به مردم عرضه نمایند. ولو به دلیل عدم کنترل و نظارت لازم، با بیشتر شدن نرخ دلار کارخانه‌ها، کارگاه‌ها را به نرخ آزاد فروختند. پس نه‌تنها آن‌که خدمتی به مردم ننمودند بلکه بدین طریق به میلیارد‌ها تومان سود دست پیدا کردند.
البته با تأملی کوتاه و بررسی دقیق معین می‌گردد که بیشتر این افراد ریشه در کانون‌های قدرت و نفوذ اداری و حکومتی داشتند. هیچ کس نپرسیده است که به چه علّت باید کارخانه‌ای که با اعتبارات دولتی احداث گردیده را در این موقعیت با قیمت بسیار کم به بهانه واگذاری کمپانی‌های دولتی به بخش خصوصی فروخت. ضمن آن‌که اگر قرار می‌باشد به فروش رسد چرا ما به تفاوت نرخ ارز محاسبه و از آن‌ها اخذ و به بیت‌المال برگشت داده نشود.
_ سرمایه‌گذاری عمرانی
این قبیل از رانت در جوامع جهان سوّم، غالباً تحت فشار سیاسی صاحبان قدرت به تصویب خواهد رسید. یعنی زمانی‌که در جایی جاده‌هایی کشیده گردد یا راه آهن یا کارخانه و طرح بزرگی اعمال شود، قیمت زمین در اطراف این طرح‌ها بالا خواهد رفت. بعضی از افراد که از اجرای این طرح‌ها چندی پیش به واسطه‌ی عوامل خود مطلع گردیده‌اند صاحب املاک اطراف این طرح‌ها را شناسایی کرده و با تطمیع و حتی نیرنگ آن‌ها زمین‌ها را با قیمت بسیار کم می‌خرند.
بعد از اجرای این طرح‌ها و پروژه‌ها که قیمت زمین‌ها را بسیار زیاد می‌کند از این طریق به درآمدهای هنگفت و باد آورده‌ای دست می‌یابند. حال جالب است به این نکته توجه داشته باشید که گاهاً همین زمین‌ها را با قیمت‌های بسیار بالا برای باری دیگر به دولت می‌فروشند.
-
رانت سیاسی!
_ الف»
در بطن کشورهایی که پاسخ‌گویی در مقابل مردم وجود دارد، حائز اهمیت‌ترین ضابطه در انتصاب، توجه به نظرات و پیشنهادات مردم و انتخاب شایستگان است. به بیانی دیگر شایسته سالاری مبنای اعتبار واقع میشود. در این قسمت درجه لیاقت و کاردانی شخص مدّنظر است نه وابستگی گروهی و رفیق بازی‌ها. در نتیجه این حاکمیت به استعدادها فرصت بروز و ظهورمیدهد. و حیطه مناسبی برای ابداع و فناوری شکوفا و توسعه و ارتقاء بهره‌وری و پیشروی به وجود میاید.
_ ب»
در کشورهایی که مردم در بوته‌های فراموشی فرو می‌روند و مطرح نمی‌باشند، اعمال قدرت و اقتدار به واسطه‌ی عده محدودی صورت می‌پذیرد. حال احراز مقامات و مناصب سیاسی غالباً به واسطه‌ی وابستگی به قدرت حاکم میسر می‌باشد. به عبارتی رفیق بازی، قوم و خویش پروری زمینه رشد را محدود خواهد کرد. پیامد حاکمیت نسبت سالاری و وابستگی‌های حزبی، سیاسی باعث انزوا طلبی شایستگان و خروج مغزها میشود. نهایتاً پیشرفت امور را در راستای تأمین منافع عمومی مردم متوقف می‌نماید.
-
رانت قضایی!
در جهان سوّم نهاد قدرت دولتی از رانت قضایی بهره‌مند است. چرا که به تخلّفات آن در محاکم اختصاصی رسیدگی خواهد شد. این رانت منجر شده است در زمان اصطکاک بین منافع مردم و نهاد دولت در معنای عام حقوق مردمی خدشه‌دار می‌گردد.
بله، تخلّف، تخلّف می‌باشد و میان حاکمان و مردم نباید هیچ‌گونه تفاوتی وجود داشته باشد و میبایست هر دو در ازای تخلّفاتی واحد، به یک اندازه مجازات گردند. قسم‌بندی موجود مشروعیت خود را از کَف داده است. حذف رانت قضایی در دولت، مازاد بر ایجاد امنیت بیشتر برای قسمت خصوصی، در پایان زمینه کاهش فساد در دستگاه‌های دولتی را نیز مهیا می‌سازد. آنچه که لازم است مورد توجه واقع شود، امکان دسترسی سهل، ارزان و همچنین غیرسیاسی آحاد جامعه به محاکم رسیدگی کننده است. بله در صورت تأمین این موقعیت امنیت اقتصادی واقع میشود.
در واقع تا به هنگامی که زر و زور و توان حکومتی متخلّف و وابستگان حزبی و سیاسی آن‌ها را از چنگال عدالت دربیاورند و حتی چنین اجازه‌ای ندهند که نام آن‌ها نیز در راستای اطلاع مردم انتشار پیدا کند و تنها افرادی که بدون عناصر می‌باشند مجازات و تنبیه خواهند شد. بنابراین نمی‌توان چنین انتظاراتی داشت که در دامان جامعه عدالت حکم فرما بوده و رانت‌خواری از میان برود.
-
رانت اطلاعاتی!
برخی از افراد به واسطه‌ی دستیابی زودرس به اطلاعات متنوع در زمینه تغییرات قوانین و مقررات و سرمایه‌گذاری سودهایی بسیار می‌برند. این موضوع منجر میشود رقابت ناسالم اقتصادی در بازار سرمایه به چشم خورد. حال آن‌که عدم اطمینان در این کار اشخاص صاحب سرمایه را به سمت و سوی فعالیت‌های ناسالم و دروغین سوق می‌دهد. نهایتاً حجم گسترده‌ای از سرمایه سرگردان مملکت را از قیمت توسعه و پیشرفت اقتصادی و عمرانی خارج می‌سازد.
به عنوان نمونه یک و یا چند نفر با زد و بندهایی خاص، سریع‌تر از دیگران از حساب سود و زیان فلان کمپانی در بازار بورس اوراق بهادار اطلاعات کسب می‌کنند. آن‌ها می‌توانند با سیاست‌های مناسب و یا نامطلوب نشان دادن شرایط مالی آن کمپانی یا شرکت، با موقعیت بزخری خریدار سهام تنزل یافته گردند. سپس بعد از تصاحب سهام در ارتباط با شرایط درخشان شرکت یاد شده دوباره تبلیغ نمایند و منجر به بیشتر شدن قیمت‌ها شوند. نهایتاً سهام تهیه شده را با قیمت بیشتر به فروش رسانند.
-
رانت آموزشی!
در کشورهای پیشرفت نکرده، نبود ارتباط مناسب میان کارکرد و پاداش، پخش موقعیت‌های شغلی بدون استناد به لیاقت و شایستگی و صلاحیت و کارایی اشخاص منجر گردیده است که کوشش به منظور کسب مدرک به هر طریقی، امکانات در این‌گونه جامعه‌ها زوایای وسیعی را به خود گیرد. هجوم عظیم به منظور کسب مدارک تحصیلی و دانشگاهی و بدون حضور در کنکور سراسری و به دنباله‌ی آن توسعه بعضی از دوره‌های دانشگاهی با کیفیت کم از جمله نشانه‌های رانت آموزشی می‌باشد. بله این موضوع منجر به دلسردی جویندگان حقیقی علم و هنر و حذف و از میان رفتن استعدادهای برتر شده است.
شما می‌توانید در صورت وجود سؤالات بیشتر در این زمینه با مشاوران ما در گروه حقوقی سروش عدل تماس حاصل فرمایید. مشاوران مرکز مشاوره حقوقی سروش عدل آماده هستند تا با عرضه خدمات مشاوره حقوقی تلفنی سروش عدل به پرسش‌های شما عزیزان پیرامون این موضوع حقوقی پاسخ بدهند.
