بررسی ابعاد حقوقی رمز ارزها

مقدمه

از زمان به وجود آمدن اولین تمدنها، کالاهای بسیاری به عنوان ابزار ارزش گذاری و مبادله میان انسانها شناسایی شدند. از صدف، پوست حیوانات و نمک گرفته تا جمجمه انسان! با پیشرفت بیشتر، انسانها از فلزاتی همچون طلا سکه ضرب کرده و در مبادلات خود از آنها استفاده کردند. سپس پول کاغذی جایگزین آنها شد، پولی که دولتها و بانک مرکزی قدرت کنترل بسیاری بر ارزش آن دارند. و امروزه به لطف تکنولوژی ما در آستانه تحول نسل سوم در دنیای پول هستیم. یعنی پول دیجیتال و رمز ارزها.

تعریف رمز ارز

رمز ارز ترجمه ای از cryptocurrency است که با معمولاً با مشهورترین مصادیق آن شناخته می شود. مانند بیت کوین، اتریم، لایت کوین و ریپل مونرو. کریپتوکارنسی از جمع دو لغت crypto به معنای رمزی، سری، پنهانی و currency به معنای ارز ایجاد شده است. و مجموع آن، یعنی پول یا ارزی که بر پایه علوم رمزنگاری شده ایجاد شده است. و می تواند با استفاده از علم ریاضیات، کدهای رمزنگاری شده‌ای را ایجاد کند تا اطلاعات پول پنهان بماند و کسی نتواند در روند تولید، انتشار و انجام مبادلات خللی وارد آورد. به عبارت دیگر از روش رمزگذاری رایانه ای برای کنترل بر تولید این نوع پول استفاده می شود و معاملات بدون هیچ گونه واسطه خصوصی ودولتی مانند (دولت و بانک مرکزی) انجام می شود. رمز ارزها نوعی پول بی پشتوانه هستند. هیچ دولتی بر آن تسلط ندارد و پول مردم برای مردم است.

اولین بار ایده این پول ‌ها، در سال ۱۹۹۸ :

به منظور تسهیل انجام امور مالی و پولی و حذف واسطه ها (یعنی بانک‌) مطرح شد. در طول سا‌ل‌های مختلف این ایده توسط متخصصین حوزه فناوری اطلاعات پیگیری شد. تا اینکه در سال ۲۰۰۹، بیت کوین به عنوان اولین واحد پول مجازی و نمونه موفق عملیاتی طرح های سابق معرفی شد. تجربه موفق بیت‌ کوین و مزایایی که تکنولوژی آن با خود به ارمغان آورد، موجب شد در مدت زمان کوتاهی، به طور فزاینده‌ای رشد یافته و انواع و اقسام مختلفی از آن با اهداف متنوع خلق گردد. رمز ارزها هیچ سیستم کنترل کننده متمرکزی ندارند و از طریق هیچ سازمان با نهاد دولتی اداره نمی شود. 

انواع رمز ارزها

ارز مجازی بسته 

از ارز مجازی بسته، همانطور که از نام آن پیداست، فقط می توان در یک محیط کنترل شده و خصوصی استفاده کرد. نمی توان آن را به یک ارز مجازی دیگر تبدیل کرد. نمونه هایی از ارزهای مجازی بسته، ارزهای موجود در سیستم های بازی هستند. اگرچه چنین ارزهایی را می توان در محیط مربوطه خود (در این مورد بازی ها) استفاده کرد، نمی توان آنها را به پول نقد واقعی تبدیل کرد.

ارز مجازی باز

ارزهای مجازی باز به عنوان ارزهای مجازی قابل تبدیل نیز شناخته می شوند. این ارزها را می توان به اشکال دیگر پول تبدیل کرد. از آنها در محیط های باز استفاده می شود و می توان آنها را به ارز دیگری در داخل پلت فرم یا خارج از آن تبدیل کرد. نمونه هایی از ارزهای مجازی باز، ارزهای رمزپایه هستند. بیت کوین و اتریوم، دو ارز دیجیتال بزرگ از نظر ارزش بازار، می توانند به ارزهای دیجیتال دیگر یا ارزهای خاصی تبدیل شوند. این فرآیند تبدیل یک معامله تجاری است و مشمول مالیات می شود. اگرچه اکثر ارزهای مجازی باز دارای تنظیمات غیرمتمرکز هستند، ارزهای دیجیتال خاصی مانند XRP ریپل در طراحی متمرکز هستند، به این معنی که یک آژانس مرکزی مسئول تولید و توزیع آنها است.

ویژگی های رمز ارزها

برخی ویژگی های رمز ارزها به گونه ایست که باعث شده برخی آن را نه ارز و پول بلکه آن را مال و دارایی مالی تلقی می کنند. به عنوان مثال در نظام حقوقی آمریکا رمز ارزها، دارایی مالی هستند. رمزارزها ویژگی های بینظیر و فوق العاده ای دارند. ویژگیهایی همچون تسریع نقل و انتقال ارز در سراسر جهان، غیرقابل شناسایی بودن طرفین مبادله، ناتوانی دولت‌ ها در مصادره و بلوکه کردن و اخذ مالیات، خاصیت ضد تورمی داشتن، کارمزد پایین نقل و انتقالات و بسیاری از مزایای دیگر. در ادامه مهمترین این ویژگی ها را بررسی می کنیم

1- برگشت ناپذیری (غیر قابل اِقاله بودن) :

توانایی اقاله معاملات یکی از اصول بدیهی حقوق قراردادها است. همان دو اراده ای که معامله ای را ترتیب داده اند می توانند همه چیز را به حالت قبل از معامله برگردانند. ولی این امر در معاملات رمز ارزها غیر ممکن است. پس از اتمام معامله، طرفین نمی توانند آنرا اقاله نمایند. نه تنها طرفین بلکه هیچ شخص حقوقی و حقیقی دیگری نظیر قاضی یا دولت نیز نمی تواند معامله را معکوس نماید. این بدان علت است که کل شبکه یک زنجیره به هم متصل است. هیچ شخصی نه اختیار باطل یا اقاله معامله رمز ارز را دارد و نه توانایی اش را. بنابراین معامله رمز ارز یک معامله برگشت ناپذیر است.

2- ناشناس ماندن:

هویت طرفین معامله رمز ارز کاملا ناشناس بوده و ناشناس باقی می ماند. البته می توان چرخه معاملات را رصد کرد ولی پرداخت کننده و دریافت کننده مشخص نیستند. مثلا در مورد بیت کوین شناسه ۳۰ کاراکتری انتقال مشخص است. اما هویت واقعی انتقال دهنده و انتقال گیرنده، موقعیت جغیرافیایی آنها و کشور یا شهر محل استقراشان مخفی باقی می ماند.

3- سرعت و جهانی بودن :

رمزارز در لحظه تراکنش را انجام می دهد و این انتقال محدوده جغرافیایی نمی شناسد و هیچ دولتی نمی تواند مانع آن شود.

4- امنیت :

تقلـب درتراکنش هـای ارزهای دیجیتال جایگاهی ندارد. کسی نمی تواند آن‌ها را متوقف یا هک کند. در حالی که در فضای تبادلات سنتی جعل پول و اسکناس ممکن است و در فضای بانکداری اینترنتی موضوع هک مطرح می شود. اما در مورد رمز ارزها امنیت تعریف دیگری دارد چون رمز انگاری آن دو مرحله ایست و در یک مرحله رمز عمومی آن را قفل می کند و باز کردن آن صرفا توسط دارند رمز خصوصی ممکن است که همین باعث می شود هک شدن آن امری تقریبا غیر ممکن گردد. پس می توان گفت امنیت آن حتی نسبت به بانکداری اینترنتی نیز بالاتر است.

5- مجوز گریزی :

هیچ مانع و محدودیتی برای فعالیت رمز ارزها وجود ندارد. هر کسی که به اینترنت متصل شود می تواند به مبادلات آنلاین رمز ارز بپردازد. بنابراین نیاز به کسب موجز و گواهی از هیچ نهاد و ارگانی برای معامله رمز ارز نیاز نمی باشد. البته وضعیت استخراج رمزارز ها متفاوت است. در ایران برای استخراج رمز ارز مجوز نیاز است. و پس از کسب مجوزهای مربوطه می توان به صورت قانونی اقدام به استخراج رمزارز نمود. مجوزها را وزارت صنعت ، معدن و تجارت صادر می کند. همچنین مجوز واردات تجهیزات استخراج رمزارز نیز با همین وزارت خانه است.

وضعیت حقوقی رمزارزها در ایران

در ایران هر چند رغبت به مبادله رمزارزها افزایش داشته است. ولی این تمایل صرفا از جهت سرمایه گذاری است نه ابزاری برای خرید کالا و خدمات. ایران مقررات ناقصی در مورد رمزارزها دارد. اصولا سرمایه‌ گذاری و نگهداری و معامله رمزارزها در کشور جرم نیست. چون طبق ماده ۲ قانون مجازات اسلامی «هر رفتاری اعم از فعل یا ترک فعل که در قانون برای آن مجازات تعیین شده است جرم محسوب می‌شود». ولی در ادامه خواهیم دید که قانونگذار به کارگیری رمز ارزها را در مبادلات درون سازمانی و بانکی ممنوع اعلام کرده است.

ارزهای دیجیتال در بانک ها و موسسات مالی قابل ارائه نیستند. مطابق با ماده 2 و 3 قانون پولی و بانکی برای اینکه چیزی پول تلقی شود باید توسط شورای پول و اعتبار و بانک مرکزی به عنوان پول شناسایی گردد. تاکنون چنین شناسایی ای از سوی دولت یا نهاد قانونگذار انجام نشده است.

در دستورالعمل سال 96 و تکمیل آن در سال 98:

بانک مرکزی، ممنوعیت مبادله رمزارزها برای واحدهای تابعه بانک مرکزی را لازم الاتباع کرده و با یادآوری نقش انحصاری بانک مرکزی در تولید انتشار و مدیریت پول کشور، از آثار حقوقی ناشی از معاملات رمزارزها توسط مردم برائت جسته است! سرانجام هیئت وزیران در مرداد 98 آیین نامه فرآیند استخراج فراورده های پردازشی رمزنگاری شده رمزارزها و استفاده از رمزارز را به تصویب رساند. به موجب این آیین نامه استفاده پولی از رمز ارزها به طور رسمی ممنوع است.

بنابراین در وضعیت قانونگذاری فعلی در فضای داخلی ایران :

نمی توان برای رمزارزها ماهیت پول قانونی قائل گردید. در واقع هرچند رمزارزها از جهات مبنایی و تئوریک قابلیت پول بودن را دارند و توسط مردم نیز به عنوان پول شناخته شده اند. اما برای آنکه قانونا به عنوان پول تلقی گردند باید دولت آنها را به رسمیت بشناسد. بنابراین بهتر می توان گفت که حداقل برخی اقسام رمزارزها مکانیزمی مانند اوراق بهادار دارند و می توانند به عنوان ورقه بهادار دیجیتالی معرفی شوند.

در سیستم قضایی ایران، رمزارزها به عنوان پول به رسمیت شناخته میشوند. چون رمزارزها مطابق با قوانین ایران «مالیت» دارند. موارد کلاهبرداری، سرقت (کیف پول دیجیتال) و غیره که ممکن است در رابطه با رمزارزها به وجود آید در دادگاه قابل شکایت و رسیدگی حقوقی و کیفری است.

نتیجه گیری

پدیده ارزهای دیجیتال و رمزارزها موضوع مستحدثه ای است که نیازمند شناسایی حقوقی است. نهاد قانونگذار (مجلس) تاکنون به این موضوع ورود نکرده است و دولت نیز به انتشار چند دستورالعمل و آیین نامه پرداخته است. در این قوانین پراکنده رمزارزها تفکیک نشده و ماهیت و آثار حقوقی آنها معلوم نیست. بنابراین ضروری می نماید که مجلس با ورود به این

عرصه، از آن ابهام زدایی کرده و تکالیف حقوقی و محدودیت ها و ممنوعیت ها را بیان نماید.