مقدمه

در حقوق ایران، جرم سوء استفاده از مهر یا امضاء موضوع ماده 673 قانون مجازات اسلامی تحت عنوان «بهترین و بزرگترین خیانت در امانت» شناخته شده است. اشخاص معمولاً در روابط کاری و اداری خود از اسناد استفاده می کنند. که غالبآ برای حسن انجام کار این اسناد را به طور سفید امضا کرده و در اختیار طرف مقابل خود قرار می دهند. این اسناد می توانند به راحتی مورد سوءاستفاده قرار بگیرند. ما در این مقاله به بررسی جوانب جرم سواستفاده از سفید امضا میپردازیم.

ویژگی های قانونی

جرم سوء استفاده از سفید مهر و سفید امضا از جمله جرایمی است که مجازات آن قابل تعلیق و تخفیف از سوی قاضی می باشد. و آزادی مشروط هم شامل آن میشود. این در حالی است که مرتکب این جرم نمیتواند از مجازات جایگزین حبس استفاده کند. چراکه با توجه به ماده ۱۹ قانون مجازات اسلامی این جرم درجه ۵ می باشد.

سفید امضا

سفید امضاء ورقه ای است که به صورت ناقص تنظیم گردیده. و به شخص، سپرده و یا آنکه شخص به هر طریقی آن را بدست آورده است. و اقدام به تکمیل قسمتهای ناقص نموده است و از آن وضعیت سوء استفاده مینماید. بنابراین با این تعریف در سفید امضاء صرفاً امضاء و یا مهر امضاء در ذیل آن ورقه وجود دارد. و هر شخصی پس از تکمیل مندرجات آن، اقدام به سوء استفاده از آن مینماید.

رکن قانونی

ماده 673 قانون مجازات اسلامی مقرر میدارد: هرکس از سفید مهری که به او سپرده شده است سوء استفاده کند. از روی تقلب انتقال یا برائت ذمه یا چیز دیگری که موجب خسارت صاحب امضاء یا مهر شود. روی آن بنویسد محکوم به حسب جنجه ای از یک تا سه سال خواهد شد ممکن است به تأدیه غرامت از پنجاه الی پانصد تومان نیز محکوم شود. و اگر سفید مهر به او سپرده نشده باشد و خود او بدست آورده باشد در حکم جاعل و مجازات آن را خواهد داشت.

طبق ماده 118 قانون تجارت هرکسی از سفید مهری که به او سپرده میشود. سوء استفاده کرده و از روی تقلب انتقال یا برائت ذمه یا چیز دیگری که موجب خسارت صاحب امضاء یا مهر شود. روی آن بنویسد محکوم به شلاق تا ۷۴ ضربه خواهد شد. و اگر سفید مهر به او سپرده نشده است. و خود آن را بدست آورده باشد. در حکم جاعل بوده و مجازات آن را خواهد داشت . و در نهایت طبق ماده 673 قانون مجازات اسلامی هرکس از سفید مهر یا سفید امضاء که به او سپرده . یا به هر طریقی بدست آورده است. سوء استفاده نماید به یک تا سه سال حبس محکوم خواهد شد.

رکن مادی

رفتار مرتکب در جرم سوء استفاده به چه نحوی است؟

در پاسخ به این سؤال باید گفت که رفتار مرتکب در این جرم به صورت فعل مثبت مادی میباشد. ممکن است این شبه ایجاد شود، که مگر فعل مثبت غیر مادی هم وجود دارد؟ باید گفت که قانونگذار در ماده ۳۲۵ قانون مدنی مصادیقی را بیان نموده است که حکایت از فعل مثبت غیر مادی جلوه می کند. ماده مذکور اشعار می دارد هرگاه کسی به روی شخصی سلاح بکشد یا سگی را به سوی او بر انگیزد یا هر کاری که موجب هراس او گردد انجام دهد. مانند فریاد کشیدن یا انفجار صوتی که باعث وحشت میشود و …. ) مواردی مثل فریاد کشیدن از مصادیق فعل مثبت غیر مادی میباشد. علیهذا سوء استفاده به صورت نوشتن مطالب تعهدآور بر روی سفید امضاء امکان پذیر است.

به هر صورت:

این نوشته باید ایجاد تعهد یا ترک تعهد برای صاحب امضاء نماید. اعم از این که نوشتن مطالب یا موضوع در حضور صاحب امضاء باشد. یا در غیاب او و یا این که نوشته دست خط باشد یا ماشین شده باشد. کسی که مطالبی را بر خلاف توافق قبلی در بالای امضاء ورقهای مینویسد مرتکب جرم سوء استفاده از سفید امضاء می گردد. بنابراین مصادیق رفتار مجرمانه مرتکب سوء استفاده کننده از سفید امضاء) بدین نحو خواهد بود:

اولین مصداق از رفتار مجرمانه اقدامی مغایر با توافق یا پیش بینی قبلی است. چنانچه احراز وجود یک دین در ورقه سفید امضاء به عمل آید. در شرایطی که ورقه مزبور به منظور دیگری تودیع گردیده باشد. مثلاً شخص ورقه سفید امضاء برای تنظیم متن وکالت نامه امضاء کرده باشد. ولی در بالای امضاء اقرار به دین صاحب امضاء نوشته شود. جرم سوء استفاده از سفید امضاء اتفاق افتاده است.

رکن معنوی

وجود قصد مجرمانه‌، برای‌ تحقق‌ جرم‌ مزبور از ضروریات‌ است‌. عنصر معنوی‌ جرم‌، مبتنی‌ بر آگاهی‌ مرتکب‌ جرم‌ بر این‌ امر است‌ که ‌مفاد مطالبی‌ که‌ بر روی‌ سفید امضاء نوشته‌ شده‌، غیر از موارد توافق‌ شده‌ قبلی‌ بوده‌ باشد، به‌ نحوی‌ که‌ شخص‌ یا دارائی‌ امضاء کننده‌ را در معرض‌ خطر قرار دهد.

نتیجه گیری

با توجه به آن که برای تحقق هر جرمی لازم است که ارکان ثلاثه آن جرم رکن قانونی مادی و معنوی وجود داشته باشد . علاوه بر آن، سه رکن باید بین ارکان تقارن وجود داشته باشد. یعنی رفتار مرتکب در رکن مادی وقتی اقدام به نوشتن مطالب روی سفید امضاء میکند باید با سوءنیت همراه باشد. و الا اگر در لحظه وقوع رکن مادی رکن معنوی نباشد. و یا در حالتی که رکن معنوی وجود دارد، رکن مادی نباشد. جرم مذکور تحقق پیدا نخواهد کرد. سوء استفاده از جمله جرایم بازدارنده می باشد. چه در نظام کیفری ما انفکاک جرم بازدارنده از تعزیری علیرغم رهنمودهای دکترین حقوق جزا و رأی وحدت رویه مشکل است.

اما با توجه به آنکه:

طبق قانون آئین دادرسی کیفری صرفاً جرایم بازدارنده و اقدامات تأمینی مشمول مرور زمان می شود. لذا با توجه به اصولی که در حوزه کیفری از آن بهره مند هستیم. از جمله تفسیر مضیق قوانین کیفری، منع تفسیر موسع و تبرئه در حال شک و همچنین عدم توسل به قیاس در امور جزایی مبین این دیدگاه خواهد بود. که این جرم از جمله جرایم بازدارنده بوده لذا مشمول مرور زمان میگردد. گروهی از حقوقدانان، اگرچه اعتقادشان بر آن بوده که چون جرم خیانت در امانت به صراحت بند ۲ ماده ۳۰ ق.م.ا غیر قابل تعلیق است.

و با توجه به آنکه جرم سوء استفاده از صور خاص آن جرم تلقی می شود. پس جرم سوء استفاده غیر قابل تعلیق است. اما باید گفت اگرچه جرم سوء استفاده از جمله صور خاص خیانت در تلقی می شود اما این به معنای آن نیست که تمام احکام راجع به جرم خیانت در امانت را به آن جرم تسری دهیم نتیجه چنین استدلالی آن خواهد بود که جرم موضوع ماده ۶۷۳ جرمی قابل تعلیق است .