✓ آزادی مشروط در قانون مجازات اسلامی؛

آزادی مشروط فرصتی می‌باشد که قبل از اتمام دوره‌ی محکومیت به محکومان حبس اعطاء می‌شود. آن‌ها اگر که در طول مدّت زمانی‌که دادگاه معین نموده است از خود رفتاری پسندیده و خوشایند نشان دهند و دستورالعمل‌های دادگاه را اجراء نمایند، به آزادی مطلق دست پیدا می‌کنند. آزادی مشروط در قانون مجازات اسلامی به مجازات سالب آزادی، یعنی؛ حبس ابد و موقت محدود گردیده است. بهتر است در امتداد این مطلب از سروش عدل ما شما را کمی بیشتر با این موضوع حقوقی آشنا سازیم. لطفاً با ما همراه باشید.

قانون مجازات اسلامی؛

بهتر است در ارتباط با تغییرات شرایط زندانیان جهت اعطای آزادی مشروط ضمن قانون مجازات اسلامی نسبت به قانون سال ۱۳۷۰ چنین بگوییم که؛

این نظام ضمن ماده‌های ۳۸ الی ۴۰ قانون مجازات اسلامی مصوب سال ۱۳۷۰ قید شده است. لذا، در قانون مجازات اسلامی جدید این مسئله با تغییراتی جدی و اساسی رو‌به‌رو شده است! در قانون پیشین صدور قرار آزادی مشروط در ارتباط با تمامی جرایم تعزیری به گونه‌ای مطلق مقرر گردیده است. البته شروط استفاده محکوم از این نظام این می‌بود که برای مرتبه‌ی اوّل مرتکب جرم شده باشد و معادل نیمی از مجازات خود را متحمل شده باشد.

» نظر برخی از کارشناسان در ارتباط با آزادی مشروط؛

برخی از کارشناسان در ارتباط با آزادی مشروط چنین بیان می‌دارند که؛ این شیوه در بطن قانون جدید با برخی از تغییرات رو‌به‌رو شده است. با توجه به قوانین جدید، فردی می‌تواند از این موضوع استفاده بنماید که در حبس‌های بیشتر از ده سال نصف کیفر خویش و در دیگر موارد مقدار یک سوّم کیفر خود را متحمل گردیده باشد. در نظام پیشین صدور این حکم منوط بر پیشنهاد نهاد زندان‌ها و تأیید دادستان و یا دادیار ناظر زندان بود. لذا ضمن قوانین نوین پیشنهاد دهنده این موضوع دادستان و یا مقام محترم قضایی «قاضی» اجرای احکام می‌باشد.

علاوه بر شرایط مقرر در ارتباط با این موضوع، دادگاه رسیدگی کننده می‌تواند با استناد به اوضاع و احوال وقوع جرم نیز خصوصیات روانی و شخصیت او، وی را به هنگام آزادی مشروط به اجرای دستورالعمل‌های مندرج در قرار تعویق حکم، ملزم نماید.

 از سویی هم :

دادگاه می‌تواند به هنگامی‌که محکوم طی مدّت زمان آزادی مشروط بدون عذر مؤجه از دستورالعمل‌های دادگاه تبعیت ننماید برای مرتبه نخست یک الی دو سال حبس به مدّت زمان آزادی مشروط وی بی‌افزاید. حال در صورت تکرار و یا ارتکاب به یکی از جرایم عمدی مستوجب حد، قصاص، تعزیر و یا دیه تا به درجه هفت، مازاد بر مجازات جرم جدید، مدّت زمان باقی مانده‌ی محکومیت به اجراء در خواهد آمد.

در غیر از این حالت آزادی وی قطعی می‌گردد. البته در جرایم تعزیری تا به درجه پنج، دادگاه رسیدگی کننده می‌تواند به هنگام وجود شرایط مقرر در تعویق مراقبتی، محکوم به مجازات حبس را با رضایت او در چهارچوب مکانی معین تحت نظارت سامانه الکترونیک واقع نماید.

 » شرایط صدور حکم آزادی مشروط چیست؟

براساس ماده‌ی ۵۸ قانون جدید مجازات اسلامی دادگاه صادر کننده این حکم می‌تواند بنابر پیشنهاد دادستان و یا مقام محترم قضایی، چنین عمل کند؛

در ارتباط با احکام بعد از گذراندن نیمی از حبس در مورد محکومان به حبس بیشتر از ده سال است.‌ نیز طی دیگر موارد بعد از متحمل شدن یک سوّم مجازات و توجه به شرایط ذیل حکم به آزادی مشروط دهد؛

• محکوم طی مدّت زمان اجرای مجازات دارای حسن اخلاق و رفتار باشد.
• حالات و رفتار محکوم چنین نشان دهد که بعد از آزادی، دیگر مرتکب جرم نخواهد شد.
• به تشخیص دادگاه رسیدگی کننده تا آنجا که وی توان مالی دارد ضرر و زیان‌های مورد حکم و یا موافقت مدعی خصوصی را پرداخت کند. البته او می‌تواند قراری در راستای پرداخت آن معین نماید.
• محکوم پیش از این امر از این امتیاز استفاده ننموده باشد.

» تأمین زیان‌های قبل از آزادی مشروط؛

با اکتفاء به بند «پ» ماده‌ی ۵۸ قانون جدید مجازات اسلامی محکوم تا بدان‌جا که توان دارد می‌باید اضرار مورد محکوم یا موافقت مدعی خصوصی را پرداخت کند. از سویی وی می‌تواند قراری به جهت پرداخت معین نماید.

این از جمله شرایط اعطای آزادی مشروط البته در کنار دیگر شرایط مقرر است. با استناد به ماده‌ی ۵۹ «ق.م.ا» مدّت زمان آزادی مشروط حاوی مابقی مجازات می‌گردد، امّا دادگاه می‌تواند زمان آن را تغییر بدهد. به هرحال زمان آزادی نمی‌تواند کمتر از یک یا بیشتر از پنج سال باشد. به غیر از مواردی که مدّت باقی مانده کمتر از یکسال است. بدین هنگام مدّت زمان آن معادل باقی مدّت زمان حبس است.

در جرایم تعزیری از درجات پنج الی هشت دادگاه می‌تواند در صورت وجود برخی شرایط مقرر در تعویق مراقبتی، محکوم به حبس را البته با رضایت وی در چهارچوب مکانی معین تحت نظاره سامانه الکترونیک واقع نماید.

» امتیازی تنها برای محکومان به مجازات حبس؛

آزادی مشروط در واقع اعطای حکم آزادی تنها به شخص محکوم به حبس کیفری است. البته بیش از اتمام روند تحمل مجازات، به هنگام وجود حسن رفتار، تلاش جهت جبران زیان‌های ناشی از جرم، طی مدّت زمانی معین و بنابر قانون بدو تعلق می‌گیرد. اگر که وی حسب مورد دستورالعمل دادگاه را در روزهای آزادی اجراء نماید، از تحمل امتداد مدّت محکومیت مبرا می‌شود. این نظام ضمن قانون مجازات اسلامی مصوب سال ۱۳۹۲ دستخوش برخی از تغییرات شده است. برای مثال در قانون پیشین صدور حکم آزادی مشروط در کلّیه ی مجازات‌های حبس صادر می‌شد. البته شرط استفاده محکوم از این امتیاز این است که مرتکب برای مرتبه اوّل به ارتکاب جرم مبادرت ورزیده است. از سویی هم معادل نصف مجازات را متحمل شده باشد.

» استفاده از آزادی مشروط بدون پرداخت جریمه نقدی چگونه امکان پذیر است؟

براساس قانون مجازات اسلامی جدید اعطاء آزادی مشروط حتی بدون پرداخت جزای نقدی هم از جانب محکوم ممکن است. بنابراین ترتیب پرداخت آن چون اشخاصی می‌باشد که آزاد هستند و صرفاً به مجازات نقدی محکوم گردیده‌اند. البته لازم است که در زمان صدور حکم آزادی مشروط ترتیبی در راستای پرداخت جزای نقدی هم مشخص بشود.

» مرجع تسلیم درخواست آزادی مشروط؛

در ضوابط قوانین سابق، صدور این حکم منوط بر پیشنهاد نهاد زندان‌ها و به هنگام تأیید از جانب دادستان یا دادیار ناظر زندان بوده است. حال در قوانین جدید پیشنهاد دهنده دادستان و یا مقام محترم قضایی اجرای احکام می‌باشد. رئیس زندان گزارشات منوط بر وضع و شرایط زندانی را در ارتباط با حسن اخلاق و رفتار ارائه می‌نماید. البته وضعیت زندانی باید به گونه‌ای باشد که نشان دهد پس از آزادی مرتکب جرم نخواهد شد. سپس بعد از تهیه گزارشات از جانب رئیس زندان، باید به امضاء و تأیید قاضی اجرای احکام برسد.

قاضی اجرای احکام مؤظف می‌باشد پیشنهاد آزادی مشروط را بعد از احراز وجود شرایط، به دادگاهی که حکم را صادر کرده، تسلیم کند. دادگاه بعد از وارسی پیشنهاد آزادی به صورت مشروط، می‌تواند تصمیم خود را بنابر این نوع آزادی اتخاذ کند. اخذ این نوع از آزادی در گرو جلب رضایت و جبران تمام و کمال ضرر و زیان‌های وارده نیست. بنابراین دادگاه خواهد بود که تصمیم می‌گیرد مرتکب میبایست چه اقداماتی را به جهت جبران خسارت وارده در پیش گیرد‌‌.

بدین هنگام است که دادگاه استطاعت مالی مرتکب را بررسی می‌کند. پس امکان دارد صدور حکم آزادی مشروط را منوط بر جبران تمامی خسارت در نظر بگیرد و امکان دارد ترتیب دیگر به جهت جبران مشخص کند.

» آیا مدّت زمان آزادی مشروط حاوی مابقی مدّت مجازات هم می‌گردد؟

ماده‌ی ۵۹ قانون مجازات اسلامی جدید در این رابطه حکم صریحی را دارد. پس چنین بیان می‌کند که؛ مدّت آزادی مشروط حاوی بقیه‌ی مدّت زمان مجازات می‌گردد. به عنوان نمونه؛ چنانچه که فرد، محکوم به سه سال حبس گردیده باشد، بعد از گذر یک سال می‌تواند به هنگام حصول شرایط از آزادی مشروط بهره گرفته و دو سال مابقی را بنابر تصمیم دادگاه و تکالیف اتخاذی پشت سر گذارد. حال آن‌که مدّت زمان آزادی مشروط و در نمونه فوقانی دو سال برجای مانده مطلق نیست و با نظر دادگاه صادر کننده حکم می‌تواند کم و یا زیاد گردد.

به هر حال آزادی مشروط نمی‌تواند کمتر از یک سال و یا بیشتر از پنج سال باشد. جزء طی مواردی که در این حالت مدّت آزادی مشروط معادل مابقی مدّت زمان حبس است. برابر با ماده‌ی چهل همان قانون قرار تعویق صدور حکم صرفاً در ارتباط با جرایم تعزیری که مجازات آن‌ها میان درجه شش الی هشت است، قابل اعمال می‌باشد. از این جهت ماده‌ی ۶۰ نیز صرفاً ناظر بر مجازات‌های درجه شش و هفت و هشت می‌باشد. نیز از سویی هم برابر با ماده‌ی ۶۱ چنانچه که محکوم در مدّت زمان آزادی مشروط مرتکب جرایم تعزیری تا به درجه هفت بشود، مازاد بر مجازات جرم جدید، مدّت باقی مانده محکومیت هم اجراء خواهد شد. پس از مفهوم مخالف ماده فوق‌الذکر می‌توان دریافت که ارتکاب جرایم تعزیری درجه هشت در قطعیت آزادی نقشی ندارد.