عقد جعاله

گاه در یک توافق، نوع و کیفیت کاری که باید انجام شود یا حتی انجام دهنده آن، نامعلوم است، در این صورت عقد را جعاله می نامند. درحقیقت قانونگذار نسبت به شرایط درستی عقد سختگیری کمتری کرده و به افراد اجازه داده است تا در صورت دشواری در تعیین مدت و نوع موضوع و طرف تعهد، آن را در قالب عقد جعاله منعقد سازند. آیا تاکنون عقد جعاله منعقد ساخته اید؟ از شرایط تشکیل این عقد چه می دانید؟ مرکز حقوقی و داوری سروش عدل شما را با ابعاد حقوقی بیشتری از این تاسیس حقوقی آشنا می کند.

عقد جعاله چیست؟

طبق قواعد عمومی قراردادها در یک توافق، موضوع تعهد و کیفیت آن و طرف تعهد بایستی معین و معلوم باشد. اما گاهی اوقات افراد به دلیل شرایط و اهداف خاصی که دارند نمی توانند طرف تعهد یا موضوع را به طور دقیق پیش بینی کنند. این مفهوم را در قالب مثال توضیح می دهیم. هنگامی که شخصی، مال خود را گم کرده است و طی یک اعلامیه ای بیان می کند که هر کس مال گمشده ام را بیابد، مبلغی پول یا مژدگانی به او می دهم، این عقد را عقد جعاله می نامند. در این توافق مشخص نیست که این مژدگانی در برابر چه نوع کاری داده می شود. در حقیقت در عقد جعاله، فرد ملتزم به دادن پاداش می شود که اصطلاحا به او جاعل می گویند. جاعل تنها به نتیجه مورد نظر خود، توجه می کند و در برابر نتیجه، پاداش می دهد. پس سختی یا آسانی مسیر رسیدن به نتیجه، تاثیری در میزان تعهد جاعل ندارد.
در اصطلاح حقوقی به کسی که آن عمل را انجام می دهد و پاداش می گیرد، عامل و به اجرت یا پاداش نیز جعل می گویند.
عقد جعاله به اعتبار چگونگی ایجاب به دو دسته عام و خاص تقسیم می شود.
در جعاله خاص، ایجاب برای شخص یا اشخاص معینی است بدین معنا که طرف خطاب، یک یا چند نفر هستند و فرد دیگری غیر از شخص مورد نظر نمی تواند آن ایجاب را بپذیرد. دلیل آن این است که شخصیت عامل، اهمیت دارد. به عنوان مثال مادری به فرزند خود می گوید اگر در امتحانات پایان ترم نمرات خوبی کسب کنی، به تو جایزه خواهم داد. در اینجا صرفا فرزند مورد خطاب است.
گاهی اوقات صرفا رسیدن به نتیجه، مد نظر جاعل است و به همین خاطر ایجاب را به طرف عموم انجام می دهد بدین صورت که هر کس، امر مورد نظر جاعل را انجام دهد، جاعل به التزام خود عمل و اجرت را تقدیم می کند.

شرایط انعقاد جعاله

برای هر توافقی یکسری شرایط لازم است که در مورد جعاله نیز بایستی رعایت شود من جمله اهلیت طرفین ، ایجاب و قبول و غیره که در ادامه توضیح خواهیم داد.

ایجاب و قبول

در منعقد ساختن عقد جعاله، ایجاب و قبول طرفین لازم است بدین صورت که ایجاب از طرف جاعل انجام می شود و وی ملزم به پرداخت پاداش در برابر انجام کاری معین می شود. قبول جعاله می تواند به صورت صریح باشد و به اطلاع جاعل برسد یا اینکه در خصوص جعاله عام، عامل به طور ضمنی، آن را قبول کند. بدین صورت که شخص بعد از مطلع شدن از مفاد جعاله، شروع به انجام کار نماید. همچنین ممکن است شخصی کاری را که مورد نظر جاعل است انجام دهد اما بعد از انجام آن، از ایجاب جاعل مطلع گردد که در این مورد نیز عامل، پیشنهاد جاعل را پذیرفته و نتیجه را به جاعل اعلام می کند.
در قانون مدنی در توضیح جعاله گفته شده که جعاله تعهدی جایز است. لذا هر یک از طرفین می توانند از تعهد خود رجوع کنند. با این توضیح که اگر جاعل در میانه ی کار، از ایجاب خود رجوع کند بایستی اجرت المثل کاری که عامل انجام داده است را یپردازد. پس با رجوع جاعل، جعاله از بین می رود.
همچنین عامل نیز می تواند از انجام دادن کار منصرف شود منتها هنگامی که مخاطب ایجاب، عموم افراد باشند، انصراف عامل، ایجاب را از بین نمی برد زیرا در جعاله عام، مخاطب آن همه افراد هستند و تا زمانی که نتیجه حاصل نشود، جعاله به قوت خود باقی است.

اهلیت طرفین

جاعل برای ایجاب بایستی دارای اهلیت باشد بدین معنا که طبق تعریف قانونی از اهلیت، وی بایستی عاقل، بالغ و رشید باشد. اما در خصوص اهلیت عامل بین حقوقدانان و فقها اختلاف نظر وجود دارد که منشا این اختلاف در عقد یا ایقاع بودن جعاله است.
توضیح آنکه عده ای از فقها جعاله را جزو ایقاعات به شمار می آورند. ایقاع جزو اعمال حقوقی است بدین بیان که اراده یک نفر برای ایجاد اثر حقوقی لازم و کافی است.
اگر بپذیریم که جعاله جزو ایقاعات است، نیازی به اهلیت داشتن عامل نیست چرا که جاعل با ایجاب، زمینه را ایجاد کرده و هر کس که کار مورد نظر جاعل را انجام دهد، می تواند پاداش خود را بگیرد. پس با این تعبیر، عامل می تواند صغیر ممیز و سفیه یا حتی صغیر غیر ممیز و مجنون نیز باشد.
البته کسانی که جعاله را عقد می دانند نیز صغیر ممیز و سفیه را واجد شرایط عامل بودن می دانند. مبنای این گفته آن است که بر طبق نظری، حجر سفیه و صغیر ممیز به دلیل جلوگیری از تصرف نادرست در اموال خود می باشد. لذا کارآنها جزو اموال محسوب نمی شود پس می توانند بدون اجازه ولی یا سرپرست درباره کار خود با دیگران توافق کنند. البته جهت حمایت از آنها، نظارت سرپرست حین انعقاد قرارداد امری معقول است.

موضوع جعاله

موضوع جعاله یا همان کاری که موضوع التزام جاعل است می تواند مجهول باشد. در حقیقت کیفیت و چگونگی انجام کار و سختی و آسانی آن مد نظر نیست و صرفا حصول نتیجه است که منجر به دریافت اجرت می شود.
پس در جعاله نه تنها الزامی برای تعیین عامل وجود ندارد بلکه ممکن است عمل هم مردد و کیفیات آن نامعلوم باشد. علاوه بر این در خصوص اجرت یا پاداش نیز همین قاعده ی استثنائی بیان شده است. پس در اجرت نیز معلوم بودن آن لازم نیست.
نکته ای که در این خصوص باید گفت آن است که توافقاتی مجاز شناخته می شوند که طرفین، به موضوع، علم اجمالی داشته باشند. در جعاله علم اجمالی به موضوع تعهد و قابل تعیین بودن عمل و اجرت برای صحت آن کافی است.
مشروع بودن موضوع جعاله
کاری که در ازای آن اجرت داده می شود بایستی مشروع و عقلایی باشد. اگر در مقابل انجام فعل مجرمانه، اجرت داده شود، جعاله باطل است. همچنین است در صورتی که کار مورد نظر عاقلانه نباشد چرا که حقوق وسیله ای برای نظم دهی به روابط افراد در جامعه است.

آثار جعاله

همان طور که قبلا گفتیم، عقد جعاله عقدی جایز است بدین معنا که هر یک از طرفین می توانند هر زمان که خواستند، عقد را برهم زنند. شاید این گونه به نظر برسد که التزام جاعل هیچ اثری ندارد چون می تواند هر زمان که خواست آن را بر هم زند. اما نکته اینجاست که اگر کاری که خواسته شده، چند جزء داشته باشد و عامل، یکی از چند جزء را انجام داده باشد و سپس عقد از طرف یکی از آنها فسخ شود، در این صورت عامل، مستحق اجرت المسمی خواهد بود اما در صورتی که کار مورد نظر تجزیه ناپذیر باشد و نتوان آن را جزء بندی کرد و صرفا حصول یک نتیجه مورد نظر جاعل باشد، فسخ جاعل در اثنای عمل، وی را ملزم به پرداخت اجرت المثل می کند. پرداخت این اجرت المثل صرفا به علت جبران ضرر عامل ایجاد شده است والا فسخ عقد از حقوق جاعل است.
نتیجه گیری
همان طور که دانستیم التزام فرد به اداء اجرت در مقابل کاری را عقد جعاله می گویند. در این عقد قانونگذار نسبت به شرایط صحت عقد مسامحه داشته است تا در صورت قابل پیش بین نبودن کیفیت عمل مورد درخواست، جاعل بتواند توافقی را ایجاد کند تا به هدف خود برسد. مرکز حقوقی و داوری سروش عدل با برخورداری از بهترین وکلای متخصص در امور قرار دادها در کنار شماست تا قراردادی مطمئن و صحیح منعقد کنید. وکیل آنلاین، وکیل تلفنی و وکیل همراه را برای ارتباط سریع تر برای شما در نظر گرفته ایم. با ما همراه باشید.

نویسنده : تیم حقوقی مرکز حقوقی و داوری سروش عدل