در اکثر سیستم های حقوقی یکی از مهمترین ادله اثبات دعوی چه در امور حقوقی و چه در امور کیفری، شهادت شهود می باشد. که مورد استناده طرفین دعوی قرار میگیرد . البته در بحث شهادت پاره ای از شرایط قانونی باید رعایت شود. ما در این مقاله سعی داریم این موارد را مورد بررسی قرار دهیم تا افرادی که در مقام دفاع یا دعوا، قصد استناد به این دلیل را دارند آگاهی لازم را پیدا کنند.

تعریف شهادت در قانون مدنی

تعریف شهادت در قانون مدنی ، به طور مجزا و اختصاصی نیامده است. و تنها قانون گذار از مواد 1309 تا 1321 به این دلیل از ادله اثبات دعوی پرداخته و قواعد و تشریفات آن را به طور مفصل ذکر کرده است.

ولی با توجه به ماده 174 قانون مجازات اسلامی میتوان شهادت را اینگونه تعریف کرد که: شهادت عبارت از اخبار از واقعه ای به سود یکی از دو طرف و زیان دیگری که از سوی شخص ثالثی جز اصحاب دعوا نزذ مقام قضایی بیان میشود.

شرایط شهادت شهود در قانون

شرایط اعتبار شهادت در دو دسته مورد بررسی قرار میگیرد:

الف- شرایط اعتبار خود مفاد شهادت

ب- شرایط لازم در شاهد

که ما در این قسمت دسته اول یعنی شرایط اعتبار خود مفاد شهادت را بیان میکنیم که عبارتند از:

1- لزوم قطع و یقین در شهادت:

طبق ماده 315 قانون مدنی علم و جزم شاهد در آنچه خبر میدهد شرط اعتبار شهادت است.  شهادتی که با تردید و گمان و حدس گفته میشود اثری در اثبات دعوا ندارد.

2- لزوم درک شخصی:

یعنی آگاهی فرد از آنچه شهادت میدهد مستقیم و بی واسطه باشد. و فرد آنچه را که خود مستقیما دیده روایت میکند. مانند موردی که حضور خوانده را در محل وقوع جنایت دیده باشد. البته شهادت غیر مستقیم در موارد اضطراری که دسترسی به شاهد اصلی ممکن نیست، اعتبار دارد. که ماده 1320 قانون مدنی میگوید در صورت فوت شاهد اصلی یا اینکه شاهد اصلی به دلیل سفر یا بیماری یا حبس و … نتواند حاضر شود، شهادت غیر مستقیم پذیرفته میشود.

3- لزوم مطابقت دعوا و شهادت :

طبق ماده 1316 قانون مدنی مفاد شهادت در صورتی معتبر است که با دعوا منطبق باشد. در غیر این صورت دادگاه میتواند از صدور قرار استماع گواهان خودداری کند. در صورتی که هم شهادت ناظر به بخشی از ادعا باشد نه تمام آن، در اینجا نیز دادگاه شهادت را میپذیرد. به عنوان مثال خواهان ادعا کند که در اثر مجروح شدن به مدت یکاه در بیمارستان بستری بوده و شاهدانی بیاورد که بستری شدن او را به مدت یک هفته گواهی دهند، دادگاه این شهادت را میپذیرد.

4- اتحاد مفاد شهادتها:

در برخی از دعاوی لزوم تعدد شاهدان در قانون آمده است. طبق ماده 1317 قانون مدنی شهادت شهود باید مفاد آن با یکدیگر متحد باشد. بنابراین اگر شهود به اختلاف شهادت دهند، چنین شهادتی قابل اثر نخواهد بود. مگر اینکه از مفاد اظهارات آنها یک قدر متیقنی به دست آید.

 شرایط شاهد در شهادت

ماده 1313 قانون مدنی در رابطه با شرایط شاهد مقر کرده : در شاهد، بلوغ، عقل، عدالت، ایمان و طهارت مولد شرط است. ماده 155 قانون آیین دادرسی کیفری نیز با تفصیل بیشتری (مانند نداشتن نفع شخصی در دعوا و نداشتن سابقه خصومت) به تکرار شرایط مندرج در ماده 1313 قانون مدنی پرداخته است.

در اینجا به طور خلاصه هرکدام از این شرایط را مورد بررسی قرار میدهیم:

1- بلوغ:

طبق ماده 1314 قانون مدنی شهادت اطفالی را که به سن پانزده سال تمام نرسیده اند فقط ممکن است برای مزید اطلاع استماع نمود؛ مگر در مواردی که قانون شهادت این قبیل اطفال را معتبر شناخته باشد. بنابراین اهلیت لازم برای شهادت دادن چه پسر چه دختر 15 سالگی میباشد.

2- عقل:

بدیهی است که بر شهادت فرد مجنون اعتمادی نیست و باید از استماع شهادت او خودداری کرد. البته مجنون ادواری در حال افاقه صلاحیت شهادت دادن را دارد.

نکته ای که در اینجا لازم است ذکر شود آن است که فرد سفیه را به گونه ای که در حقوق تعریف کرده اند، نباید در زمره کسانی آورد که صلاحیت ادای شهادت ندارند.

3- عدالت:

عدالت مفهومی اخلاقی است و حقوق وسیله روانکاوی اشخاص را ندارد تا بتواند به وجود ملکه عدالت دست یابد. بنابراین به ناچار باید به اماره هایی روی آورد که نشان از وجود عدالت داشته باشد. بارزترین نشانه آن حسن ظاهر و رفتار و کردار او در جامعه ست و باید چنان تکرار شود که بتوان گفت عادت او شده است.

4- ایمان:

درباره لزوم مسلمان بودن شاهد اختلافی وجود ندارد ولی نسبت به لزوم شیعه بودن شاهد در دعوای دو شیعی مذهب اختلاف جدی است.  در مورد سایر ادیان نیاز این اختلاف کم و بیش به چشم میخورد.

5- طهارت مولد:

قانون گذار چنین فرض کرده است که کودکان در خارج از خانواده مشروع، بیشتر در معرض انحراف های اخلاقی هستند و شهادت آنان پذیرفته نمیشود.

6- احراز تکدی و ولگردی:

در تبصره 2 ماده 1313 قانون مدنی یکی از شرایط شاهد عدم اشتغال او به تکدی و ولگردی ست. زیرا چنین شاهدی را در معرض این اتهام قرار میدهد که در برابر گرفتن پول هرچه به او تلقین کنند بگوید و شهادت دروغ دهد.

7- نداشتن نفع شخصی:

که در اینجا مقصود دست یافتن به یک نفع مادی و دفع ضرر از خویش است.

8 – نبود دشمنی دنیایی میان شاهد و دو طرف دعوا:

معیار دقیقی برای تشخیص این دشمنی دنیوی وجود ندارد. در این مورد میتوان طبق بند ه ماده ۹۱  قانون آیین دادرسی مدنی، وجود دعوای مدنی یا کیفری میان شاهد و کسی که گواهی به ضرر او داده میشود را معیار این دشمنی دنیوی قرار داد.

شما میتوانید با مراجعه به مرکز حقوقی بین المللی سروش عدل، در این زمینه از بهترین وکیل تهران چه وکیل کیفری چه وکیل مدنی مشاوره دریافت نمایید.