✓ مجازات های جایگزین حبس؛

غالباً به علّت مشکلاتی که در اجرای مجازات حبس به خصوص حبس‌های کوتاه وجود دارد، قانون‌گذار در بخشی از جرم‌ها مقام محترم قضایی را مخیر می‌کند. امّا مخیر به چه امری! بله، قانون‌گذار قاضی را ملزم نموده است تا مجازات دیگری به غیر از حبس را در ارتباط با متهم به اجراء رساند. مجازات‌های جایگزین حبس شامل؛ دوره‌ی مراقبت، مجازات نقدی، ارائه خدمات عمومی به رایگان، مجازات نقدی روزانه و همچنین محرومیت از حقوق اجتماعی می‌باشد. امّا امکان دارد یک پرسش در این حیطه‌ها به وجود آید! این مجازات‌ها چه کسانی را شامل می‌شود؟ شرایط استفاده از آن چه می‌باشد؟

» مجازات جایگزین حبس چیست!

به همان‌ شکل که بیان گردید، مجازات‌های جایگزین حبس بخشی از مجازات‌ها می‌باشند که به جای حبس مقام رسیدگی کننده مؤظف است، بدان‌ها حکم دهد. این قبیل از مجازات‌ها که ضمن ماده‌ی ۶۵ قانون مجازات اسلامی واقع شده‌اند، به دو دسته؛ الزامی و اختیاری قسم‌بندی می‌شوند. بدین معنی که در بعضی موارد دادگاه رسیدگی کننده ملزم می‌باشد حکم به مجازات جایگزین حبس را صادر نماید و در برخی دیگر از موارد مختار است.

امّا این موارد کدام می‌باشند؟ مجازات جایگزین حبس الزامی چه مواردی را دربر می‌گیرد! مجازات جایگزین حبس اختیاری شامل چه مواردی می‌باشد؟ «ما در ادامه به سؤالات شما بهتر پاسخ خواهیم داد.»

» در چه مواردی دادگاه مکلّف است حکم به مجازات جایگزین حبس را صادر کند؟

مطابق با ماده‌ی ۶۵ قانون مجازات اسلامی در موارد ذیل دادگاه ملزم می‌باشد به جای حبس به مجازات‌های جایگزین حبس حکم صادر نماید؛

• جرایم عمدی که حداکثر مجازات قانونی آن‌ها سه ماه و یا کمتر از سه ماه حبس می‌باشد.
• جرایم عمدی که حداکثر مجازات قانونی آن‌ها میان نود و یک روز الی شش ماه حبس است. «البته به شرطی که مرتکب حاوی پیشینه محکومیت کیفری عمدی به شرح ذیل نباشد و از اجرای آن نیز پنج سال گذر ننموده باشد، (ماده‌ی ۶۶ قانون مجازات اسلامی)؛

_ وجود بالاتر از یک بار سابقه‌ی محکومیت قطعی به جزای حبس تا به مقدار کمتر از شش ماه (۱۸۰ روز) یا مجازات نقدی به بیش از ده میلیون ریال و یا شلاق تعزیری.

_ وجود بالاتر از یک بار سابقه‌ی محکومیت قطعی به جزای حبس بیشتر از شش ماه و یا حد و قصاص، پرداخت بیشتر از یک پنجم دیه.

به بیانی شفاف‌تر هنگامی‌که متهمی مرتکب یک جرم عمدی می‌شود برای آن‌که متوجه شوید، آیا وی می‌‌تواند از مجازات‌های جایگزین حبس بهره گیرد و یا خیر؟ میبایست در مرحله‌ی نخستین مقدار حبس او را بررسی کنیم که به چه میزان است! اگر که سه ماه و یا کمتر از آن باشد، به هیچ عنوان زندانی نمی‌شود و حکم به جایگزین حبس برای وی صادر خواهد شد. چه او حاوی محکومیت پیشین باشد چه خیر!

ولیکن زمانی‌که میزان حبس وی بیش از مقدار سه ماه یعنی نود و یک روز الی شش ماه (صد و هشتاد روز) بود با وجود یک شرط دادگاه رسیدگی کننده می‌باید حکم به مجازات‌های جایگزین حبس برای وی دهد. آن شرط هم در واقع نداشتن پیشینه محکومیت کیفری به شرحی که طی موارد «الف» و «ب» گفته شده، است.

✓ برای مثال؛

تصور کنید؛ فردی مرتکب جرم توهین می‌گردد و براساس قانون مجازات اسلامی او به پنج سال حبس محکوم می‌شود. می‌خواهیم ببینیم که وی می‌تواند از مجازات جایگزین حبس استفاده بنماید و یا خیر! بیان داشتیم که اگر جرم عمدی بود، باید ابتدا ببینیم که حداکثر مقدار حبس برای آن جرم در قانون به چه میزان است.

اگر که سه ماه و همچنین زیر سه ماه بود، مطلقاً فرد مجازات نخواهد شد و مجازات‌های جایگزین حبس بدو داده خواهد شد. اگر که نود و یک روز الی شش ماه بود میبایست به پیشینه کیفری او نگاهی اندازیم. چنانچه که در سابقه کیفری وی ارتکاب یکی از جرایم به شرح بندهای «الف» و «ب» ماده‌ی ۶۶ که در بخش‌های قبل بدان اشاره نمودیم، نبود هم بازهم دادگاه مؤظف است به جای حبس به مجازات‌های جایگزین حبس حکم بدهد.

حال بازمی‌گردیم به سوی مثال بیان شده. تصور کنید این فرد در سابقه خویش حاوی یک فقره حبس پنج سال بابت جرم کلاهبرداری است ولیکن از اجرای مجازات شش سال می‌گذرد. این پیشینه مشمول بند «ب» خواهد بود. یعنی یک فقره پیشینه محکومیت قطعی حبس بیشتر از شش ماه و در ظاهر هم مانع از جایگزین حبس است. امّا نکته‌ای در این قسمت وجود دارد که آن نیز این می‌باشد؛ ماده چنین بیان داشته است که از اجرای آن پنج سال نگذشته باشد، امّا در مثال ما شش سال از اجرای مجازات رد شده است. از این جهت طی این مثال، دادگاه رسیدگی کننده مکلّف است حکم به مجازات جایگزین حبس بدهد.

• جرایم غیر عمدی که بیشترین مجازات قانونی آن‌ها دو سال و یا کمتر از دو سال می‌باشد.

این بند در ارتباط با جرایم غیر عمد است. در ارتباط با این جرایم، به هنگامی‌که مجازات قانونی جرمی حداکثر دو سال و یا کمتر از دو سال حبس باشد. دادگاه مکلّف می‌باشد به جای حبس حکم به مجازات‌های جایگزین حبس بدهد.

✓ در ارتباط با جرایم غیر عمد بهتر است خاطر نشان کرد که؛

بهتر است به این نکته توجه داشته باشید که در ارتباط با جرایم غیر عمدی، حبس سه سال و یا کمتر از سه سال مشمول جایگزین حبس است. امّا در ارتباط با جرایم عمدی حبس دو سال و یا کمتر از دو سال. هر دو مورد نام‌برده شده از موارد الزامی حکم به مجازات‌های جایگزین حبس است. در این مورد هم به پیشینه کیفری متهم هیچ کاری را نداریم. همین که مجازات قانونی جرم ارتکاب یافته پایین‌تر از دو سال و یا دو سال باشد حکم به مجازات جایگزین حبس الزامی خواهد بود.

• مرتکب جرایمی که گونه یا مقدار تعزیر آن‌ها ضمن مقررات موضوعه مشخص نگردیده باشد.

در بعضی از موارد ضمن قانون عملی جرم شناخته می‌شود ولو مجازاتی برای آن معین نگردیده است. همانند ماده‌ی ۲۸ قانون مطبوعات که چنین بیان می‌دارد؛

«انتشار عکس‌ها و تصاویر و مطالب خلاف عفت عمومی ممنوع و موجب تعزیر شرعی است…» طی این موارد بیان شده دادگاه رسیدگی کننده مجبور می‌باشد به جای حبس، به مجازات‌های جایگزین حبس حکم صادر نماید.

» طی چه

مواردی دادگاه مخیر می‌باشد به مجازات‌های جایگزین حبس حکم صادر کند؟

در قسمت پیشین این مطلب از خود، در ارتباط با موارد اجباری حکم به مجازات‌های جایگزین حبس با یک‌دیگر سخن گفتیم. در امتداد این مطلب به مواردی خواهیم پرداخت که به هنگام تحقق آن‌ها دادگاه مخیر است حکم به حبس بدهد و یا مجازات جایگزین حبس را برای متهم مشخص کند.

✓ این موارد از قرار ذیل است؛

• جرایم عمدی که حداکثر مجازات قانونی مشخص شده برای آن‌ها بیشتر از شش ماه است. یعنی آن‌که از شش ماه و یک روز الی یک سال حبس می‌باشد. البته به شرطی که مرتکب حاوی محکومیت‌های کیفری به شرح ذیل باشد؛

الف) بیشتر از یک بار پیشینه محکومیت قطعی به حبس تا به مقدار شش ماه و یا مجازات نقدی بیشتر از ده میلیون ریال و در نهایت شلاق تعزیری.

ب) یک بار پیشینه محکومیت قطعی به حبس بیشتر از شش ماه و یا حد، قصاص و یا تأدیه بیشتر از یک پنجم دیه.

با استناد به قسمت پیشین این نوشتار، در ارتباط با حبس شش ماه الی یکسال چنانچه که جرم غیر عمدی می‌بود دادگاه مکلّف بود حکم به مجازات‌های جایگزین حبس بدهد. چنانچه که عمدی بود تحت شرایط این بند وی مخیر است حکم به جایگزین حبس بدهد.

از این جهت به هنگامی‌که فردی مرتکب جرمی می‌گردد و ما می‌خواهیم ببینیم که آیا وی می‌‌تواند از جایگزین حبس بهره گیرد و یا خیر؟ طی مراحل اوّلیه باید ببینیم که آیا جرم او عمدی بوده است و یا غیر عمدی! چنانچه که عمدی بود مقدار حبس قانونی آن را باید بررسی کنیم. اگر که بالای شش ماه الی یکسال بود دادگاه به هنگام نداشتن پیشینه کیفری به شرح موارد «الف» و «ب» مخیر است حکم به مجازات‌های جایگزین حبس بدو بدهد و یا به حبس حکم دهد. به هنگامی‌ هم که حاوی این محکومیت‌های کیفری بود، دادن حکم به جایگزین حبس بدو ممنوع است.

• جرایم غیر عمدی که حداکثر مجازات قانونی برای آن بیشتر از دو سال حبس می‌باشد.

از این جهت در صورتیکه فردی مرتکب جرمی گردیده که مجازات قانونی آن‌ها بیشتر از دو سال حبس است و جرم نیز غیر عمدی باشد، مقام محترم قضایی اختیار دارد که به مجازات‌های جایگزین حبس برای وی حکم صادر کند. یا آن‌که همان مجازات اصلی که حبس است را برای وی اعمال نماید.

» مواردی که دادن حکم به جایگزین حبس برای آن‌ها منع شده است؛

با استناد به قسمت‌های پیشین متن در ارتباط با موارد ذیل صدور حکم مجازات‌های جایگزین حبس به واسطه‌ی دادگاه ممنوع است و دادگاه مؤظف است حکم به حبس صادر نماید؛

• جرایم عمدی که بیشترین مجازات قانونی آن‌ها نود و یک روز الی یک سال حبس می‌باشد. به هنگامی‌که مرتکب حاوی پیشینه کیفری «موارد الف و ب ماده‌ی ۶۶» است.

به هنگامی‌که فردی مرتکب یک جرم عمدی گردیده باشد و مقدار حبس وی بیشتر از سه ماه الی یکسال باشد زمانی‌ دادگاه می‌تواند حکم به مجازات‌های جایگزین حبس بدهد که وی حاوی پیشینه محکومیت موارد «الف» و «ب» نباشد.

پس به هنگامی‌که مجازات فرد حبس بیشتر از سه ماه الی یکسال باشد و حاوی مثلاً یک فقره کلاهبرداری در پرونده مربوط به خویش باشد. از سویی هم از اجرای آن سه سال گذر نموده باشد. دادگاه به هیچ عنوان نمی‌تواند حکم به مجازات‌های جایگزین حبس صادر کند.

• جرایم عمدی که مجازات قانونی آن‌ها بیش از یکسال حبس می‌باشد. حتی چنانچه که مرتکب حاوی پیشینه محکومیت کیفری «موارد الف و به ماده‌ی ۶۶» نباشد.

در ارتباط با جرایم عمدی دادگاه تا سه سال حبس را مؤظف است حکم به مجازات‌های جایگزین حبس بدهد. البته از نود و یک روز الی شش ماه را هم به هنگام نداشتن پیشینه محکومیت بیان شده، مکلّف است به جایگزین حبس حکم بدهد.

البته از شش ماه الی یکسال را هم به هنگام نداشتن محکومیت کیفری اختیار دارد به جایگزین حبس حکم صادر کند‌. پس در ارتباط با جرایم عمدی بیشتر از یکسال حبس دادگاه نمی‌تواند حکم به جایگزین حبس بدهد.

• جرایم علیه امنیت خارجی و داخلی با هر میزان مجازاتی که دربر گیرد.

برای نمونه هرچند در جرایم عمدی با مجازات حداکثر سه ماه حبس، صدور حکم به جایگزین حبس اجباری است. ولو چنانچه جرم علیه امنیت خارجی یا داخلی باشد، صدور حکم مجازات‌های جایگزین حبس ممنوع خواهد بود.

امیدواریم توانسته باشیم اطلاعات مورد نیاز شما را در ارتباط با مجازات‌های جایگزین حبس فراهم نموده و در اختیارتان قرار بدهیم. شما دوستان عزیز می‌توانید در صورت نیاز به کسب اطلاعات بیشتر با ما در سروش عدل تماس حاصل فرمایید.