✓ شرایط اساسی صحت معاملات؛

در این مقاله قصد داریم درباره شرایط اساسی صحت معاملات صحبت کنیم.

معامله، قرارداد و یا عقد هر سه به یک معنی هستند و تعهد نتیجه یک عقد خواهد بود. معاهده گاهاً اثرات خود را به گونه آنی و قهری و به صرف انعقاد برجای می‌گذارد و گاهاً تعهداتی را رقم می‌زند که متعاقب عقد دوطرف میبایست بدان عمل کنند. عقد و معاهده می‌تواند یک یا آن‌که چند سوی داشته باشد و همچنین می‌تواند اثرات متنوعی را برجای بگذارد. به دور از گونه عقد و اثری که برجای می‌گذارد به گونه‌ای جامع کلّیه‌ی عقود جهت صحت و سقم میبایست شرایطی را داشته باشند.

البته که ما در این متن به گونه‌ای جامع و کلّی بدین شرایط خواهیم پرداخت. نکته‌ی بسیار حائز اهمیت و الزامی این‌که تنظیم متن معاهده موضوعی تماماً فنی و حرفه‌ای است و ضرورت دارد پیش از انعقاد قرارداد یا هم‌زمان با آن با یک وکیل متبحر و متخصص قرارداد مشورت نموده و یا در جلسات انعقاد قرارداد یک وکیل خوب و برگزیده تنظیم قرارداد را با خود به همراه داشته باشید.

» شرایط اساسی صحت قرارداد و انواع گوناگون قرارداد؛

عقد عبارت می‌باشد از آن‌که یک یا چند شخص در برابر یک یا چند نفر دیگر تعهد بر موضوعی نمایند و مورد پذیرش آن‌ها باشد. به هنگام منعقد گردیدن عقد که یک پیمانی الزام‌آور می‌باشد، اثراتی از آن شامل می‌شود. که حائز اهمیت ترین آن برقراری تعهد می‌باشد. نیز یک عقد امکان دارد اثرات دیگری به همراه آورد، همانند؛ ایجاد علقه زوجیت.

لذا برای این‌که عقد منعقد گردیده میان طرفین اثرات قید شده در قسمت فوقانی را ایجاد نماید، میبایست شرایطی را در بطن خود داشته باشد. قانونگذار از این موارد تحت عنوان شرایط اساسی صحت معاملات یاد نموده است.

» شرایط اساسی صحت معاملات عبارتند از؛

• قصد دوطرف و رضای آن‌ها.
• اهلیت دوطرف.‌
• موضوع مشخص که مورد معامله است.
• مشروعیت در راستای انجام معامله.

✓ قصد دوطرف؛

عقد تحقق پیدا می‌کند به قصد و نیت انشاء به شرط مقرون بودن موضوعی که دلالت بر امر قصد دارد. نیت انشاء، اراده‌ای باطنی و البته اظهار نگردیده‌ای است که سازنده عقد می‌باشد و ابراز نیت انشاء، اراده ظاهری می‌باشد که از ظاهر موضوع همانند متن معاهده استنباط می‌گردد و شرط محقق گردیدن عقد خواهد بود.‌

✓ رضای دوطرف؛

درست است، قانونگذار ضمن ماده‌ی ۱۹۰ قانون مدنی رضا «یعنی رضایت داشتن و راضی بودن از موضوعی» را شرط درستی تلقّی نموده ولی صحیح این است که رضا را شرط نفوذ معرفی کنیم. زیرا به هنگام عدم رضای عقد، عقد غیرنافذ و صحیح خواهد بود. بنابراین وجود رضا شرط نفوذ عقد خواهد بود نه درستی آن.

✓ اهلیت دوطرف؛

متعاملین لازم است به جهت انجام معامله اهلیت داشته باشند. در راستای آن‌که متعاملین اهل به شمار روند، میبایست بالغ و عاقل نیز رشید باشند.

• بلوغ؛ سن بلوغ در دختران نه سال تمام قمری می‌باشد و در پسران پانزده سال تمام قمری می‌باشد.
• رشد؛ قانون مدنی در ارتباط با سن رشد ساکت می‌باشد. لذا رویه قضایی و اداری اثبات رشد را برای اشخاص هجده سال تمام موردنیاز نمی‌داند. بنابراین آن را برای اشخاص بالغ کمتر از هجده سال اختصاص داده است. حال آن‌که غالباً سن موردنظر برای انعقاد معامله هجده سال شمسی می‌باشد.
• عقل؛ معاملات فرد مجنون همیشه و در همه حال باطل است. از این جهت فرد میبایست عاقل باشد و نیز وی جنون نداشته باشد. لذا در ارتباط با مجنون ادواری که ضمن آن فرد گاهاً در حالت صحت و سلامتی به سر می‌برد و گاهاً هم در جنون به شرح ذیل اقدام خواهد شد؛

«به هنگام صدور حکم جنون از جانب دادگاه، این حکم اماره‌ای بر باطل شدن تمامی معاملات مجنون است. کسی که سلامتی مجنون در حالت انعقاد عقد را ادعا می‌نماید، میبایست اقامه دلیل نماید‌. چرا که با این وجود، حکم دادگاه اصل بر جنون فرد در حال انجام معامله می‌باشد‌.»

✓ عنوان مشخص مورد معامله؛

مقصود ما از عنوان مشخص، متعلق به موضوع تعهد می‌باشد که میبایست آن نیز منتقل بشود. یا امکان دارد کاری باشد که انجام دادن یا ترک آن درخواست شده است. خصوصیات مورد معامله که متعلق موضوع تعهد واقع می‌شود، عبارتند از؛

• مالیت داشته باشد؛ لازم است مورد معامله مالیت داشته باشد و نیز متضمن منفعت عقلایی مشروع هم باشد. موضوع معامله به هنگامی حاوی منفعت عقلایی خواهد بود که نیازی حال مادی یا معنوی را برآورد کند. از سویی هم سود آن بیش از زیان مالی یا معنوی آن باشد.
• مشروع باشد؛ لازم است موضوع معامله متضمن منفعت عقلایی مشروع باشد. بنابراین آن نیز نباید غیرقانونی باشد.
• معلوم و مشخص باشد؛ معلوم یعنی این‌که؛ میزان، جنس و وصف مورد معامله معین باشد. مشخص بودن هم یعنی؛ معین نمودن مصداق در خارج.
• ملک متعهد باشد؛ معامله به مال غیر جایز نمی‌باشد. مگر به هنگامی‌که فردی که معامله را انجام می‌دهد، عنوان؛ وصایت، وکالت، ولایت داشته باشد. به بیانی بهتر و صریح‌تر دارای سمت باشد.
• قابلیت نقل و انتقال داشته باشد؛ بدین معنا که فروشنده میبایست توان تحویل موضوع معامله را به طرف مقابل خود داشته باشد. چنانچه که فروشنده توان تحویل آن را نداشته باشد، لذا خریدار بتواند آن را تسلیم نماید بازهم آن عقد صحیح و نافذ خواهد بود.
• وجود داشتن موضوع معامله؛ چنانچه که بیع معین، مشخص گردد که مبیع وجود نداشته، بیع باطل خواهد بود.
• وجود مشروعیت در معامله؛ در راستای معامله انگیزه و هدف اصلی و بدون واسطه هریک از دوطرف در انعقاد عقد می‌باشد. همانند؛ موضوع ساختمان سازی.

» اقسام گوناگون عقد و قرارداد؛

پس از پشت سر گذاشتن شرایط اساسی صحت معاملات، الزامی است عقود را با استناد به خصوصیات آن‌ها در طبقات گوناگونی به شرح ذیل قسم‌بندی نمود؛

» نکته؛

لازم به بیان می‌باشد عقود در یک قسم‌بندی جامع به دو دسته عقود با اسم «عقود معین» و عقدهای بی‌نام «معاهدات آزاد» قسم‌بندی می‌شود. بدین معنا که براساس ماده‌ی ده قانون مدنی هریک از قرارها یا قراردادها یا توافقاتی که اشخاص با یکدیگر می‌نمایند به شرط عدم مخالفت با نظم عمومی و قانون، صحیح است. بنابراین نیاز نیست که معاهده یا عقد به طور قطع نامی داشته باشد. قانونگذار با پیروی از فقه‌ها برخی از عقود را نام‌گذاری نموده است و برای آن‌ها برخی شروط را در نظر انگاشته است. همانند عقد بیع!

حال در صورتی‌که معاهده‌ای جز عقود نام‌برده شده در مواد ۳۳۸ به بعد قانون مدنی نباشد البته به شرط آن‌که براساس ماده‌ی ده همان قانون تنظیم گردیده باشد، صحیح بوده و لازم‌الاجراء خواهد بود.

» انواع گوناگون عقد از منظر دوام خود و شیوه‌ی انحلال؛

✓ عقود لازم؛

عقود لازم، عقودی می‌باشند که هیچ یک از دوطرف معامله حق فسخ آن را نداشته باشد مگر، طی موارد معینه! از این جهت عقد لازم را می‌توان به دو حالت بیان شده در قسمت ذیل منحل نمود؛

• موارد مشخص شده در قانون به موجب یکی از خیارات.
• اقاله و یا تفاسخ؛ به این حالت که همان اراده‌های حاضر که عقد را به وجود آورده است، عقد را با توافقات همدیگر از بین ببرند.

✓ عقود جایز؛

عقد جایز بدان دست از عقودی اطلاق می‌شود که هرزمان طرفین بخواهند می‌‌توانند آن را فسخ بنمایند‌. این عقود از قرار ذیل هستند؛

حبس مطلق، جعاله، مضاربه، ودیعه، وکالت، عاریه، هبه یا وصیت تملیکی. البته بهتر است خاطر نشان شویم که شما می‌توانید با استناد به موارد ذیل عقد جایز را غیرقابل فسخ بنمایید؛

منعقد نمودن عقد در قالب یک عقد صلح. قید شروط غیرقابل فسخ بودن و یا قرار دادن خود عقد جایز در عقد لازم. قید شروط عدم قابلیت فسخ در خود عقود جایز.

✓ عقود خیاری؛

عقود خیاری آن دست از عقدهایی هستند که برای دوطرف و یا یکی از آن‌ها یا برای فرد ثالثی اختیار فسخ در نظر گرفته شود. بنابراین عقد خیاری عقد لازمی می‌باشد که ضمن آن شرط خیار گردیده باشد.

» انواع گوناگون عقد از منظر کیفیت انشاء؛

✓ عقود معلق؛

شما می‌توانید وجود یک عقد را وابسته بر امر دیگر بنمایید که به این هنگام اقدام به انعقاد عقد معلق کرده‌اید.

✓ عقود منجز:

به هنگامی‌که وجود یک عقد وابسته به یک امر نباشد، یعنی عقد منجز تشکیل شده است.

» اقسام گوناگون عقد از منظر مورد معامله؛

✓ عقود معوض؛

عقدی می‌باشد که بنابر طبیعت خویش حاوی دو موضوع خواهد بود. هریک از دوطرف در مقابل مالی که می‌دهد یا تعهداتی که برعهده خود می‌گیرد، مال و یا تعهد فردی دیگر را برای خویش تحصیل خواهد نمود.

✓ عقود مجانی؛

 عقدی می‌باشد که در آن یک و یا چند نفر در برابر یک یا چند نفر دیگر متعهد به انجام امری می‌شوند. البته امکان دارد مالی را مجانی به دیگری تملیک نمایند، بدون آن‌که برای فرد یا افراد اخیر التزامی رخ بدهد!

» اقسام گوناگون عقد از منظر ضرورت و رعایت الزام؛

✓ عقود مغابنه‌ای؛

در این نوع از عقود افراد سعی می‌کنند با اکتفاء به سیاست، درایت، هوش و توان چانه زنی سود بیشتری را عاید حال خود کنند. از این جهت در عقد مغابنه‌ای علم تفصیلی به موضوع معامله لازم می‌باشد.

✓ عقود مسامحه‌ای؛

این قبیل از عقود مبتنی بر گذشت و چَشم پوشی خواهد بود.

» اقسام گوناگون عقد از منظر وجود شرط؛

✓ عقود مطلق؛

عقدی است که در آن شرطی قید نشده است.

✓ عقود مشروط؛

عقدی است که در آن شرطی قید شده است.

دوستان عزیز امیدواریم که ما توانسته باشیم شما را به خوبی با شرایط اساسی صحت معاملات آشنا سازیم. حال شما می‌توانید در صورت وجود سؤالات بیشتر در این راستا با مشاوران حقوقی ما تماس حاصل فرمایید.