✓ مجازات تعزیری

مجازات‌ تعزیری بدان دست از مجازات‌ها اطلاق می‌شود که مشمول؛ حدود، قصاص و دیه نمی‌باشد.‌ به عبارتی قانون‌گذار آن‌ها را در ارتباط با جرایم تعزیری که با استناد به شرایط جامعه، جرم انگاری نموده است، تعیین کرده است. جزای نقدی به همراه محرومیت از حق و حقوق اجتماعی، از اقسام گوناگون این قبیل از مجازات‌ها می‌باشد. اعمال تخفیف و تبدیل در مجازات جرایم تعزیری، تنها به هنگام وجود جهات و جنبه‌های تخفیف ممکن خواهد بود.

» نگاهی کوتاه به قانون و نقش آن در زندگی افراد!

قانون در راستای برقراری نظم و امنیت در بطن جامعه تدوین گردیده است و اشخاص، مکلّف هستند که قوانین حاکم بر اجتماع را، رعایت بنمایند. در غیر از این حالات، قطعاً مجازات خواهند شد. براساس قانون کشور ما، مجازات‌های پایه و اصلی به چهار طبقه قسم‌بندی می‌گردد؛ قصاص، دیه، حدی و مجازات‌های تعزیری. هریک از چهار نوع نام‌برده شده، دربرگیرنده شرایطی است و اعمال هرکدام از آن‌ها، بستگی به محقق گردیدن این شرایط خواهد داشت.

بله، مجازات تعزیری هم یکی از انواع چهار مجازات اصلی است. قانون‌گذار برای جرایم تعزیری،حکم تعین کرده است. به همین خاطر، قسمتی از قانون مجازات اسلامی به جرایم و مجازات‌های تعزیری، اختصاص دارد. از سویی هم قواعد و اصول حاکم بر این مجازات‌ها پیش‌بینی گردیده است. مزایای مجازات تعزیری، این بوده است که طی مواردی، قابلیت تبدیل به جزای نقدی را خواهد داشت و به همین دلیل، کسب اطلاع از قواعد آن، الزامی به نظر می‌رسد.

» آیا می‌دانید، جرایم تعزیری چیست؟

در جواب شما به این پرسش که حکم تعزیری به چه معناست؟ مجازات تعزیری چه می‌باشد؟ بهتر است، در ابتدای موضوع توضیح بدهیم که جرایم تعزیری چه جرایمی می‌باشند! ضمن قانون مجازات اسلامی، چه تعریفی در ارتباط با این جرایم به چَشم می‌خورد؟ بعد از وارسی جرایم تعزیری، به این پرسش شما پاسخ خواهیم داد که حکم تعزیری چه می‌باشد و مجازات آن چیست!

قانون مجازات اسلامی ما بخش بسیاری از جرایم را به تبعیت از شرع مقدس اسلام، جرم تلقّی نموده است و برای آن مجازات مقرر در شرع را در نظر انگاشته است. برخی از این جرایم را ما می‌توانیم در جرایم حدی چون؛ زنا و لواط یا شرب خمر خلاصه نماییم. حال با استناد به پیشروی جوامع، طریقه‌ی ارتکاب به جرایم تغییر شکل داشته است. به گونه‌ای که مجرمین از راه‌های نوینی سعی در برهم زدن نظم عمومی جامعه داشته‌اند. حال قانون‌گذار دسته‌ای دیگر از جرایم را، با استناد به نیاز و شرایط جامعه جرم انگاری نموده است که بدان‌ها، جرایم تعزیری اطلاق می‌شود.

البته بهتر است بگوییم که؛

البته بهتر است بگوییم که پاره‌ای از امور در شرع مقدس اسلام، جرم دانسته شده است. ولو، برای آن‌ها مجازاتی معرفی نشده است. این قبیل از امور، ضمن قانون مجازات اسلامی ایران، به عنوان محرمات شرعی نام‌برده شده است. بنابراین ارتکاب بدان‌ها مستوجب تعزیر خواهد شد. یعنی آن‌که قانون‌گذار، برای این دست از جرایم، مجازات تعزیری، معین کرده است. بهتر است خاطر نشان شویم که تعزیرات در این معنا، متفاوت و جدای از تعزیرات حکومتی هستند.

بنابراین در پاسخ به این پرسش که جرایم تعزیری چیست، باید گفت :

جرایم تعزیری که مجازات بعضی از آن‌ها در بطن قانون مجازات اسلامی حبس تعزیری مصوب سال ۱۳۹۹، کم شده، دسته‌ای از محرمات شرعی می‌باشند که ضمن شرع، مجازاتی برای آن‌ها معین نگردیده است. بنابراین قانون‌گذار ارتکاب آن را جرم دانسته است و برای آن‌ها مجازات تعیین کرده است. علاوه بر این‌ها دسته‌ای از جرایم است که با استناد به شرایط جامعه جرم انگاری شده است و حاوی ضمانت اجرای معین می‌باشد.

» حکم تعزیری به چه معنا می‌باشد؟

لازم است ما مفهوم حکم را از دو منظر مورد وارسی قرار بدهیم که آن‌ها به شرح ذیل می‌باشند؛

• حکم در معنی رأی قاضی دادگاه؛

حکم در معنی رأی، به معنای رأیی است که بعد از وارسی پرونده، به واسطه‌ی قاضی رسیدگی کننده به پرونده، صادر خواهد شد. به هنگامی که حکم صادر شده در ارتباط با جرایم تعزیری، یعنی آن قبیل از جرایمی که در قانون مجازات اسلامی، مستوجب تعزیر معرفی گردیده است، باشد، بدان حکم تعزیری اطلاق می‌شود.

• حکم در معنی مجازات؛

حکم در معنی مجازات، به معنای مجازاتی خواهد بود که برای جرایم تعزیری، در بطن قانون مجازات اسلامی در نظر انگاشته شده است. این حکم می‌تواند دربرگیرنده؛ حبس، شلاق، محرومیت از حقوق اجتماعی، مصادره تمام اموال و دیگر موارد مقرر ضمن ماده ۱۹ قانون مجازات اسلامی ایران باشد.

» مجازات تعزیری به چه معناست؟

در جواب به این پرسش شما که مجازات تعزیری چیست؟ می‌باید به ماده‌ی ۱۸ قانون مجازات اسلامی رجوع نمود‌. این ماده چنین بیان می‌دارد که؛ «تعزیز، مجازاتی است که مشمول عنوان حد، قصاص یا دیه نیست و به موجب قانون، در موارد ارتکاب محرمات شرعی یا نقض مقررات حکومتی، تعیین و اعمال می‌گردد. نوع، مقدار، کیفیت، اجراء و مقررات مربوط به تخفیف، تعلیق، سقوط و سایر احکام تعزیر، به موجب قانون تعیین می‌شود.»

بنابر این قانون، مجازاتی که قصاص، دیه و حد نیست، تعزیری می‌باشد و کلّیه‌ی احکام منوط بدان، به واسطه‌ی قانون‌گذار تعیین می‌شود. مجازات دیه، حد و قصاص، مجازات‌هایی می‌باشند که با استناد به احکام شرعی، معین گردیده است. به عنوان نمونه؛ در شرع چنین آمده است که مجازات جرم قتل، قصاص است. البته که قانون‌گذار این حکم را از شرع اخذ نموده و به حالت قانون آن را درآورده است.

البته باید چنین گفت که؛

از آن سوی که تمامی جرایم، در شرع پیش‌بینی نگردیده‌اند. یا بعضی افعال نیز اعمال، تنها حرام معرفی گردیده است و مجازاتی برای آن‌ها قید نشده است. با استناد به شرایط جوامع کنونی، قانون‌گذار دسته‌ای از جرایم را به عنوان جرایم تعزیری معرفی کرده است. نهایتاً آنچه که رخ داده این است که خود قانون‌گذار برای آن‌ها مجازات تعیین کرده است که بدین مجازات‌ها، مجازات تعزیری اطلاق می‌شود. به عنوان نمونه؛ جرم راهنمایی و رانندگی.

» اقسام گوناگون مجازات تعزیری

ما در این بخش از مطلب خود مایل هستیم با شما در ارتباط با این موضوع سخن بگوییم که انواع مجازات تعزیری کدام است! بهتر است بگوییم که ماده‌ی ۱۹ قانون مجازات اسلامی، مجازات‌های تعزیری را به هشت درجه، قسم‌بندی نموده است. البته که هریک از این درجه‌ها دربرگیرنده؛ حبس، جزای نقدی، دیگر مواردی چون؛ شلاق، مصادره تمامی اموال، انحلال شخص حقوقی، انحلال اعم از موقت و دائم از خدمات، ممنوعیت به یک و یا چند شغل برای مدّت زمان دائم یا موقت، ممنوعیت از صدور بعضی از اسناد تجاری، ممنوعیت از دعوت به افزودن سرمایه برای اشخاص حقوقی و نیز محرومیت از حقوق اجتماعی می‌گردد. بله، کلّیه‌ی این موارد از جمله مجازات‌های تعزیری می‌باشند.

» شیوه‌ی تعیین مجازات‌های تعزیری!

• انگیزه مرتکب و شرایط ذهنی و روانی او در زمان ارتکاب به جرم

از جمله مواردی که  در زمان معین نمودن مجازات در نظر انگاشته می‌شود، این است که انگیزه مرتکب چه بوده است. بله، منظور ما از انگیزه مرتکب، ارتکاب به جرم می‌باشد و به هنگام ارتکاب به جرم چه حالت و شرایط روانی داشته است. به عنوان نمونه؛ داشتن انگیزه‌ای شرافتمندانه و یا حالت دیوانگی، می‌تواند در معین نمودن لااقل مجازات تأثیرگذار باشد.

• طریقه‌ی ارتکاب به جرم، وسعت نقص مسئولیت و نتیجه زیانبار آن

از سایر مواردی که مؤثر در معین نمودن مجازات تعزیری است، طریقه‌ و شیوه‌ای می‌باشد که مرتکب، دست به ارتکاب آن زده است.

• اقدامات وی بعد از انجام جرم

اقداماتی که مرتکب بعد از ارتکاب به جرم در پیش می‌گیرد، در تعیین مجازات تعزیری تأثیرگذار خواهد بود. به گونه‌ای که می‌تواند سبب رأی به حداقل نیز حداکثر بشود.

• پیشینه و شرایط فردی، خانوادگی، اجتماعی مرتکب و اثرات تعزیر بر او

موقعیت اجتماعی فرد مرتکب، اثراتی که اعمال مجازات، می‌تواند بر شخصیت او، تنبیه به همراه اصلاح وی گذارد‌. از سویی سوابق کیفری او هم از دیگر مواردی می‌باشد که تأثیرگذار بر تعیین تعزیر خواهد بود.

» اعمال تخفیف در مجازات تعزیری!

از جمله امکاناتی که قانون، در ارتباط با جرایم و مجازات‌های تعزیری، در نظر انگاشته است، امکان تخفیف این نوع از مجازات‌ها در جرایم تعزیری خواهد بود. بله، تخفیف جرایم تعزیری، به هنگام وجود جهات تخفیف، ممکن خواهد بود.

جهات تخفیف در واقع شرایط و مواردی می‌باشند که قانون‌گذار ضمن ماده‌ی ۳۸ قانون مجازات اسلامی، بیان نموده است. این موارد، حاوی؛ حسن سابق، اثرات و دخالت ضعیف شریک و یا معاون جرم در ارتکاب آن، کم بودن نتیجه زیانباری که ناشی از جرم خواهد بود و صدمات اندکی که بزه‌دیده متحمل گردیده، ندامت مرتکب، رضایت از جانب شاکی خصوصی، همکاری خوب در زمان کشف جرم، وجود انگیزه شرافتمندانه یا بروز تحریک در رفتار شاکی که تأثیرگذار در ارتکاب جرم است، می‌باشد.

اعمال تخفیف در مجازات تعزیری بدین حالت است که، به هنگام وجود جهات تخفیف، قاضی می‌تواند، حبس تعزیری فرد مرتکب را تا به مقدار یک الی سه درجه، کم نماید‌. نیز از سویی هم به هنگام محکومیت شخص به مصادره اموال، می‌تواند این مجازات را به جزای نقدی یک الی چهار مبدل سازد. حال آن‌که امکان تبدیل انفصال دائم به موقت نیز به مقدار پنج الی پانزده سال، وجود دارد. بنابراین قاضی می‌تواند الباقی اقسام گوناگون مجازات تعزیری را یک الی دو درجه کم نماید‌.

» تبدیل مجازات تعزیری چگونه است؟

ماده‌ی ۳۷ قانون مجازات اسلامی در ارتباط با تبدیل مجازات تعزیری چنین بیان می‌دارد که؛ «در صورت وجود یک یا چند جهت از جهات تخفیف، دادگاه می‌تواند مجازات تعزیری را به نحوی که به حال متهم مناسب‌تر باشد… تقلیل دهد یا تبدیل کند.» بنابر ماده‌ی یاد شده قاضی در تبدیل و یا تخفیف مجازات تعزیری، مخیر خواهد بود. البته که امکان تبدیل، تنها به هنگام وجود جهات تخفیف امکان‌پذیر خواهد بود.

بنابر تبصره‌های ماده ۳۷ قانون مجازات اسلامی، تبدیل مجازات‌های تعزیری، مشروط بر این شرط می‌باشد که جهات تخفیف وجود داشته باشد. به هنگام وجود جهات تخفیف، قاضی رسیدگی کننده می‌تواند، محکومیت فرد به مصادره تمام اموال را به مجازات‌های نقدی تبدیل کند. از سویی انفصال دائم را هم به انفصال موقت مبدل سازد. گاهاً هم مجازات تعزیری را یک الی دو درجه کاهش دهد و به مجازات تعزیری دیگری مبدل سازد.

شما می‌توانید در صورت وجود سؤالات بیشتر در این زمینه با مشاوران ما در گروه حقوقی سروش عدل تماس حاصل فرمایید. مشاوران مرکز مشاوره حقوقی سروش عدل آماده هستند تا با عرضه خدمات مشاوره حقوقی تلفنی سروش عدل به پرسش‌های شما عزیزان پیرامون این موضوع حقوقی پاسخ بدهند.