✓ معامله ربوی چیست؟
معامله ربوی به علّت نامشروع بودن خود منجر به باطل شدن عقد و معامله می‌گردد. حال چنانچه که دوطرف معاهده قرض و وام، به تعهدات خویش عمل ننماید به لحاظ حقوقی و قضایی پیگیری قانونی را هم شامل نمی‌شود. به یک مثال در راستای درک بهتر این موضوع اشاره خواهیم کرد. چنانچه که کسی ثمنی را قرض می‌دهد که ماهانه با سود و بهره‌ای معین آن را پس بگیرد. و طرف مقابل آن وجه را پرداخت ننماید نمی‌توان از دادگاه تقاضای الزام او را خواست. چرا که امری نامشروع بوده و دارای اعتبار قانونی نمی‌باشد.
معنا و مفهوم ربا از جمله معانی می‌باشد که عامه با آن آشنا هستند. بله، در دنیای مفاهیم دینی هم بدان اشاره‌ی بسیاری شده است. گویا در مفاهیم دینی چنین آمده است که ربا با جنگ با خدا برابری دارد. به تبعیت از کشور اسلامی هم ربا نهی شده است و کشورهای اسلامی با آن مقابله می‌نمایند. مترادف‌های دیگری هم برای ربا مورد استفاده قرار می‌گیرد عبارت‌اند از؛ بهره، نزول، سود ولاغیر.
حال آن‌که غالباً ربا بدین حالت است که فردی قرضی به دیگری می‌دهد و مابه‌ازای آن بیشتر از پولی که بدو قرض داده است، دریافت می‌نماید. در اینجا خواهد بود که ربا و ربا خواری معنا و مفهوم پیدا می‌کند و در عالم دینی به شدّت افراد از این امر نهی گردیده است. حال اگر که شما هم مایل هستید با معامله ربوی بیشتر آشنا شوید، توصیه می‌کنیم با ما تا پایان این نوشتار از خود همراه باشید.
» جرم ربا خواری در گستره‌ی اسلام
در شرع مقدس اسلام ربا خواری حرام بوده و از آن تحت عنوان یک گناه کبیره یاد شده است. آن نیز میان دوطرف حتی شخص ثالث هم حرام است چه آن‌که فرد ربا گیرنده باشد چه آن‌که ربا دهنده باشد. بله، این موضوع براساس قانون هم یک جرم می‌باشد و نباید از قانون هم چشم‌پوشی کرد.
معامله ربوی در جای جای قانون مجازات اسلامی
ضمن ماده‌ی ۵۹۵ قانون مجازات اسلامی قسمت تعزیرات ربا جرم انگاری گردیده است. بهتر است به این ماده اشاره‌ای داشته سپس آن را تجزیه و تحلیل کنیم؛
براساس ماده ۵۹۵ قانون مجازات اسلامی؛
هر نوع توافق بین دو یا چند نفر تحت هر قراردادی از قبیل بیع، قرض، صلح و امثال آن جنسی را با شرط اضافه با همان جنس مکیل و موزون معامله نماید و یا زائد بر مبلغ پرداختی، دریافت نماید ربا محسوب و جرم شناخته می‌شود مرتکبین اعم از ربا دهنده، ربا گیرنده و واسطه بین آن‌ها علاوه بر رد اضافه به صاحب مال به شش ماه تا سه سال حبس و تا «۷۴» ضربه شلاق و نیز معادل مال مورد ربا به عنوان جزای نقدی محکوم می‌گردند.
نکته‌ای که می‌باید آن را در نظر گرفت این می‌باشد که :
در اینجا حبس و شلاق و جزای نقدی به منظور مجازات ربا با یک‌دیگر اجراء می‌گردند. پس در اینجا اصطلاحاً جمع مجازات اعمال خواهد شد برخلاف موادی که با حرف «یا» به دادگاه صالح اختیار داده است که یکی از مجازات‌های موجود را اعمال نماید. در ارتباط با جرم ربا جمع مجازات‌ها جریان خواهد داشت و ربا دهنده و ربا گیرنده هردو و حتی واسط میان آن دو که می‌شود شخص ثالث، به شش ماه الی سه سال حبس به علاوه تا ۷۴ ضربه شلاق و جزای نقدی به همان مقداری که مورد ربا بوده است، محکوم خواهد شد.
میبایست به این نکته توجه داشته باشید که این سه مجازات مختص طرفین ربا می‌باشد و چنانچه که واسطه‌ای میان آن دو وجود داشته باشد برای آن فرد هم نیز است. پس به عنوان نمونه اگر که ۳۰۰ میلیون تومان ربا مورد معامله باشد، هریک از دوطرف می‌باید این مقدار را تحت عنوان جزای نقدی پرداخت کنند.
» مشخص نبودن مالک مال در ربا!
ضمن تبصره یک ماده‌ی فوق‌الذکر در این ارتباط برای مدّت زمانی که صاحب مال مشخص نمی‌باشد تعیین و تکلیف نموده است. به این تبصره کوتاه نگاهی را خواهیم داشت؛
براساس تبصره یک ماده ۵۹۵ قانون مجازات اسلامی؛
در صورت معلوم نبودن صاحب مال، مال مورد ربا از مصادیق اموال مجهول المالک بوده و در اختیار ولی فقیه قرار خواهد گرفت.
» معافیت ربا دهنده از مجازات، مگر می‌شود؟
بله، گاهاً امکان دارد که ربا دهنده از مجازات‌های موجود معاف گردد و آن به هنگامی است که ناچار و مضطر به دادن ربا بوده باشد. البته که این اضطرار امکان دارد بنابر هر علّتی باشد. ضمن تبصره دو ماده‌ی بیان شده استثنائاً برای ربا دهنده مضطر معافیت از مجازات‌های اعمالی در نظر انگاشته شده است. ولو در ارتباط با ربا دهنده در گستره‌ی معامله ربوی به موردی اشاره نشده است. بنابراین ربا گیرنده در هر حال مجرم شناخته می‌شود مگر به هنگامی‌که عوامل رافع مسئولیت در او به چشم خورد.
به عنوان نمونه؛ شخصی در اثر نداشتن و از روی اجبار به منظور هزینه جراحی فرزند خود، وجهی را از کسی دیگر دریافت می‌کند و توافق می‌نماید که برای آن بهره‌ای را پرداخت کند. در این قسمت چون فرد اضطرار داشته مجازات نمی‌گردد و تنها آن فردی که ربا داده است مجازات می‌گردد.
نکته‌ای که وجود دارد این است که :
ربا دهنده را در تبصره نباید اشتباه گرفت در این قسمت مقصود از ربا دهنده فردی است که سود و بهره را به دیگری می‌دهد نه ربا گیرنده که سود و بهره را دریافت می‌کند.
براساس تبصره دو ماده‌ی ۵۹۵ قانون مجازات اسلامی؛
هر زمان ثابت شود ربا دهنده در مقام پرداخت وجه یا مال اضافی مضطر بوده است از مجازات مذکور در این ماده بخشیده خواهد شد.
» مواردی که ربا در قانون جایز دانسته شده است :
در بطن قانون به تبعیت از فقه اسلامی مواردی را حاوی ربا نمی‌داند لذا آشکار می‌باشد که جرمی در این باره رخ نداده است و مجازاتی را هم دربر نمی‌گیرد.
براساس تبصره سه ماده ۵۹۵ قانون مجازات اسلامی؛
هر گاه قرارداد مذکور بین پدر و فرزند یا زن و شوهر منعقد شود یا مسلمان از کافر ربا دریافت کند مشمول مقررات این ماده نخواهد بود.
براساس تبصره چنین به نظر می‌رسد چنانچه معاهده میان مادر و فرزند انعقاد پیدا کند، مصداق ربا بوده است و مشمول این ماده خواهد بود. چرا که ضمن این ماده به این موضوع اشاره‌ای نشده است که این نکته هم جالب توجه خواهد بود.
تفاوت معامله ربوی و غیر ربوی در چه‌ها خلاصه می‌شود؟
نکته‌ای که باید بدان توجه داشت این است که برای ربوی شدن معامله طرفین در سود و زیان حاصل از معاهده خود و فعالیت اقتصادی خود شریک نیستند و یکی از طرفین بدون سود و زیان طرفین بخواهد سود قطعی به دست بیاورد.
به عنوان نمونه؛ اگر که فردی بخواهد ۳۰۰ میلیون تومان به فردی بدهد که در مغازه یا فعالیت دیگر برروی آن کار نماید و سپس توافق کنند که هر ماه ثمنی مشخص یا بهره‌ای معین برگرداند، در اینجا ربا رخ داده است. ولو چنانچه که توافق نمایند که در سود و زیان سهیم می‌باشند و آن را میان خود قسم‌بندی نمایند، ربا صدق نخواهد نمود.
» بررسی انواع گوناگون ربا
در یک قسم‌بندی ربا به دو دسته ربای معاملی و ربای قرضی تقسیم می‌شود.
-
ربای معاملی چیست؟
معامله به این حالت است که چنانچه خرید و فروش به حالت جنس به جنس صورت گیرد، سپس هر دو جنس از یک نوع باشند، همانند؛ گندم با گندم یا آرد با آرد به هر مقدار که اضافی دریافت شود، ربا به شمار می‌رود.
-
ربای قرضی چیست؟
بدین حالت است که کسی پولی را قرض می‌دهد و توافق می‌گردد پس از مدّت زمانی با اضافه نمودن مبلغی آن را برگرداند.
ربا دهنده فردی می‌باشد که حاضر است پول را دریافت نموده و ربا و بهره دهد. سپس ربا گیرنده هم کسی است که پول را می‌دهد نهایتاً بهره و ربا را اخذ می‌کند.
» با شیوه‌ی ابطال معامله ربوی آشنا شوید!
در جایی که یک فرد، مال خود را تحت عنوان بهره و ربا داده است، خواهد توانست با شکایت کیفری ربا خواری و اثبات ربوی بودن معامله به هنگام گرفتن حکم کیفری از آن حکم بهره گیرد. سپس در دادگاه حقوقی و دادخواست ابطال معامله یا بطلان معامله را درخواست نماید. بنابراین قدم ابتدایی که لازم است برداشته شود، شکایت کیفری خواهد بود و پس از آن با داشتن حکم از دادگاه کیفری آن را در دادخواست حقوقی تحت عنوان دلیل عرضه نماید.
نتیجه گیری
در بالا ابتدا در ارتباط با معنای لغوی ربا پس از آن به معنا و مفهوم و اصطلاح آن مبادرت ورزیدیم. سپس با بیان حکم شرعی آن به مواد قانون مجازات اسلامی در ارتباط با ربا پرداختیم. در قانون مجازات اسلامی عمل ربا خواری در ماده‌ی ۵۹۵ جرم انگاری گردیده است که چند مجازات را با یک‌دیگر اعمال می‌نماید.
به منظور ابطال معامله‌ای که دارای پایه ربوی است، ابتدا میبایست در دادگاه کیفری شکایت خود را طرح نمایید و به هنگامی‌که حکم پیروزی در آن شکایت را دریافت کردید، خود شما هم مجازات خواهید شد مگر زمانی که شما به اضطرار این کار را در پیش گرفته باشید. بعد از گرفتن حکم با طرح دعوای حقوقی تقاضای اعلام بطلان معامله را کنید. دوستان عزیز شما می‌توانید در صورت وجود سؤالات بیشتر در این زمینه با مشاوران حقوقی ما در سروش عدل مشورت حاصل فرمایید.
